Wojciech Markiewicz-Sandowski | Zdrowie dla Płocka

Pacjent, czyli kto….. ma prawa ale i obowiązki

Jolanta Meller,
Kierownik Działu Obsługi Ambulatoryjnej i Rejestracji
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej -Curie,
PIB, Warszawa

Pacjent, czyli kto….. ma prawa ale i obowiązki

Pacjent, czyli kto?

Słowo “pacjent” wywodzi się z języka angielskiego “patient” i oznacza osobę cierpliwą. Prawo polskie (Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), definiuje “pacjenta” – osoba zwracającą się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystającą ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Najprostszą definicję przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), pacjentem jest ten, kto korzysta ze świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od tego czy jest zdrowy, czy chory. W skrócie – pacjentem jest każdy, kto ma kontakt ze świadczeniami w podmiocie leczniczym.

Każdy obywatel naszego Państwa w przepisach Konstytucja RP ma zagwarantowane prawo do ochrony życia i zdrowia. Co oznacza, że jako Pacjent powinien mieć zapewnione właściwe traktowanie przez personel medyczny oraz powinien wiedzieć jakie ma prawa, a także, w jaki sposób może się domagać, by ich przestrzegano. Musimy pamiętać, że jako Pacjenci obok praw mamy również obowiązki.

Jako pacjent masz swoje prawa

Każdy z nas jako Pacjent ma określone prawa, które gwarantuje mu Konstytucja a także szereg ustaw, regulujących sferę zdrowia. Do najważniejszych praw zaliczamy:

Prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych

Jako Pacjent masz prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Pomoc powinna być udzielona zgodnie z aktualną wiedzą medyczną.

Jeżeli są ograniczenia w dostępie do świadczeń, musisz mieć możliwość skorzystania z rzetelnej listy oczekujących, która jest oparta na sprawiedliwych zasadach oraz podstawach medycznych (tzw. Kolejki oczekujących).

W sytuacji nagłego zagrożone zdrowie lub życie, masz prawo do natychmiastowej pomocy medycznej.

W przypadku wątpliwości pojawiających się w trakcie procesu diagnostycznego lub propozycji metody leczenia, możesz żądać, aby lekarz skonsultował się z innym specjalistą albo zwołał konsylium lekarskie, zaś położna lub pielęgniarka zasięgnęła opinii innej położnej bądź pielęgniarki. Jeżeli lekarz odmówi, ten fakt powinien zostać odnotowany w indywidualnej dokumentacji medycznej Pacjenta.

Prawo do informacji

W czasie całego postępowania diagnostycznego, leczniczego lub innych działaniach terapeutycznych realizowanych przez lekarza czy podmiot leczniczy Pacjent ma prawo do informacji, które będą przekazane dla niego w sposób zrozumiały, przystępny co do stanu zdrowia, jak też na czym będą polegały przeprowadzane zabiegi i badania oraz w jakim celu przyjmowane dane leki i np. jakie są ich skutki uboczne. Również musimy być poinformowanie o ewentualnych następstwach podjętych działań leczniczych.

W ramach tego prawa Pacjent może zrezygnować z prawa do tych informacji. Konieczne wówczas jest dokładne określenie zakres informacji, jakich nie chce się uzyskiwać.

Należy pamiętać, że to pacjent decyduje, komu i w jakiem zakresie przekazywane są informacje o jego stanie zdrowia. Pacjent ma prawo do decyzji, że zastrzega w placówce medycznej, by nie udzielano informacji nikomu.

Prawo do tajemnicy informacji

Tajemnica informacji daje prawo do ochrony danych i utrzymania w tajemnicy informacji na temat stanu zdrowia, przebiegu leczenia, jak też życia prywatnego, rodzinnego i zawodowego. Złamanie tajemnicy lekarskiej jest możliwe, gdy może ona powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia Pacjenta i innych osób.

Prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych

Po przekazaniu przez lekarza informacji o stanie zdrowia, Pacjent wyraża bądź nie wyraża zgody na przeprowadzenie badania.

Oddzielne zgody wyrażane są na pobyt w szpitalu oraz na wszystkie inne badania i świadczenia medyczne. Zgoda może być wyrażona ustnie, pisemnie albo poprzez takie zachowanie, które nie budzi wątpliwości co do tego, jaką decyzję podejmuje Pacjent.

Uwaga! Pisemna zgoda jest wymagana w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko.

Warto wiedzieć. Jeśli dziecko w wieku 16 – 18 lat nie zgadza się na udzielenie świadczenia zdrowotnego, a jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) ma odmienne zdanie, to odpowiedni sąd podejmie w tej sprawie ostateczną decyzję.

Prawo do poszanowania intymności i godności

Bardzo ważnym prawej w trakcie wszystkich procedur świadczonych w placówkach medycznych jest prawo do poszanowania godności i intymności podczas otrzymywania świadczeń zdrowotnych. Co za tym idzie w trakcie udzielania pomocy medycznej powinny być obecne tylko te osoby, które są przy tym niezbędne. Obecność innych osób, w tym wykonujących zawód medyczny i studentów uczelni medycznych, wymaga zgody Pacjenta i zgody lekarza, który udziela świadczenia.

Prawo do poszanowania intymności i godności dotyczy również przygotowania się do badania lub zabiegu w osobnym miejscu, tak aby były zapewnione warunki, które dają poczucie intymności i bezpieczeństwa psychicznego. Jeżeli Pacjent jest unieruchomiony w łóżku lub obłożnie chora i przebywa na w sali wieloosobowej, badanie powinno być przeprowadzone za parawanem. Natomiast lekarz nie powinien omawiać stanu zdrowia Pacjenta i zadawać intymnych pytań w obecności innych pacjentów.

Prawo do poszanowania godności obejmuje także prawo do godnego umierania – czyli prawo do tego, by ból i cierpienie zostały złagodzone.

Prawo do dokumentacji medycznej

Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń gwarantuje udostępnienie jej bez zbędnej zwłoki w postaci odpisu, kopi lub wyciągu Pacjentowi lub osobie przez Pacjenta upoważnionej. Zgodnie z przepisami (m.in. znowelizowany art. 26 ustawy o prawach pacjenta oraz art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), placówka medyczna poza dotychczas uprawnionymi osobami (czyli osobami upoważnionymi przez Pacjenta za życia oraz przedstawicielem ustawowym) dokumentację medyczną ma obowiązek udostępniać osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu za życia Pacjent.

Sprzeciw złożony przez Pacjenta lub osobę bliską musi zostać dołączony do dokumentacji medycznej. Jeżeli został zgłoszony ustnie – należy odnotować ten fakt również w dokumentacji medycznej.

Uwaga! Szpital lub przychodnia przechowuje dokumentację medyczną przez 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu.

Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

Pacjent ma prawo sprzeciwić się opinii albo orzeczeniu, które wydał lekarz o stanie zdrowia, jeśli ma to wpływ na prawa lub obowiązki wynikające z przepisów prawa. Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem tego ostatniego. Czynność tę należy wykonać w ciągu 30 dni od wydania opinii albo orzeczenia.

Warto wiedzieć. Taki sprzeciw może wnieść w imieniu Pacjenta również przedstawiciel ustawowy.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Niezależnie od tego, czy Pacjent przebywa w szpitalu, uzdrowisku, czy zakładzie opiekuńczo-leczniczym, ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Nie można kontaktu utrudniać, ale placówka zdrowotna ma prawo określić czas i miejsce kontaktu.

Prawo do opieki duszpasterskiej

Pacjent ma prawo do bezpośredniego kontaktu z duchownym wyznawanej religii. Przebywanie w szpitalu nie może być powodem ograniczenia tego prawa. Jeżeli w szpitalu organizowane są spotkania z duchownym lub obrzędy religijne, pacjent ma prawo w nich uczestniczyć jeśli tylko wyrazi taką chęć. Poza pewnymi wyjątkami np. epidemiologicznymi, szpital nie może ograniczyć odwiedzin duchownego w szpitalu lub przyjmowania przez pacjenta sakramentów.

Prawo do opieki duszpasterskiej przysługuje każdemu człowiekowi niezależnie od wieku i jest szczególnie ważne w przypadku chorych także tych hospitalizowanych czy przebywających w zakładach opiekuńczo leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie

Zgodnie z przepisami prawa Pacjent przebywający w całodobowej placówce medycznej ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty realizacji tego prawa ponosi szpital, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Szpital ma obowiązek realizacji prawa Pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Pacjent natomiast nie musi z tego prawa skorzystać, ani też nie może być w jakikolwiek sposób zmuszany do złożenia rzeczy wartościowych do depozytu.

Powyższe prawa są ogólne i dotyczą każdej placówki, w której Pacjent ma udzielane świadczenia medyczne. W zależności od tego, gdzie korzystamy z przysługujących nam świadczeń zdrowotnych, mamy dodatkowe, określone uprawnienia.

Udzielanie świadczeń medycznych w przychodni

Każda osoba ubezpieczona może leczyć się bezpłatnie w placówkach, które mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Możesz leczyć się tam, gdzie chcesz, nie obowiązuje rejonizacja.

Każdy obywatel ma prawo wybrać lekarza pierwszego kontaktu (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej), pielęgniarkę i położną. W obu wypadkach ciągu roku kalendarzowego możesz trzykrotnie i bezpłatnie zmienić swoją decyzję.

Rejestracji do lekarza można dokonać osobiście, przez osoby trzecie lub telefonicznie lub poprzez e-rejestrację. Rejestracja nie ma prawa wyznaczać określonego dnia na zapis do konkretnego lekarza.

Do specjalisty można zapisać się w każdej przychodni, która ma kontrakt z NFZ. Skierowanie wystawi lekarz rodzinny jeżeli uzna, że jest to uzasadnione stanem zdrowia Pacjenta.

Bez skierowania możesz skorzystać z porady: ginekologa i położnika, dentysty, wenerologa, onkologa oraz psychiatry.

Warto wiedzieć. Aby skorzystać z bezpłatnej pomocy, należy potwierdzić prawo do bezpłatnych świadczeń. Do weryfikacji niezbędny jest numer PESEL i okazanie dowodu osobistego lub inny dokument ze zdjęciem potwierdzający tożsamość. Jeśli system nie zweryfikuje, trzeba przedstawić dowód potwierdzający ubezpieczenie, np. druk RMUA. Jeśli go Pacjent nie posiada ze sobą, można złożyć pisemne oświadczenie o prawie do bezpłatnej opieki medycznej.

Udzielanie świadczeń medycznych w szpitalu

Pacjent ma prawo do leczenia szpitalnego na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza (w tym lekarza, który nie jest lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego). Do szpitale należy zabrać dowód tożsamości i numer e-skierowania.

W nagłym przypadku, lub w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia nie jest wymagane skierowanie.

Zmiana ustalonego terminu zabiegu może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, których nie można było wcześniej przewidzieć. W takiej sytuacji szpital musi powiadomić i podać przyczynę.

Jeśli szpital wyczerpał limity NFZ na dany rok, powinien poinformować kiedy rozpoczynają się nowe zapisy. Możesz też szukać miejsca w innym szpitalu. Na stronie oddziału wojewódzkiego NFZ w zakładce “lista oczekujących na świadczenia opieki zdrowotnej” wpisując nazwę zabiegu – wyświetli się lista placówek, wraz z liczbą osób oczekujących i przybliżonym terminem wykonania zabiegu.

Warto wiedzieć. W sytuacji natychmiastowej konieczności leczenia w placówce medycznej lub z uwagi na schorzenia narządu ruchu przysługuje Pacjentowi bezpłatny transport do placówki w której będą udzielne świadczenia medyczne, z którą NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Również Pacjentowi przysługuje prawo do wypisania się ze szpitala na własne żądanie. Wcześniej jednak lekarz ma obowiązek w jasny sposób poinformować o przewidzianych konsekwencjach takiej decyzji.

Obowiązki pacjenta

Pacjent ma nie tylko prawa, ale i obowiązki. Wynikają one m.in. z przepisów prawnych, rozporządzeń i regulaminów obowiązujących w poszczególnych zakładach opieki zdrowotnej, obowiązku dbania o własne zdrowie i nienarażania zdrowia innych oraz ogólnych zasad współżycia społecznego. Każdy z nas ma powinien:

Dbać o własne zdrowie, m.in. poprzez profilaktykę zdrowotną.
Interesować się swoim zdrowiem i brać udział w leczeniu dolegliwości.
Przestrzegać zaleceń lekarza i pozostałego personelu medycznego, które dotyczą diagnostyki, leczenia, rehabilitacji, a nawet zmiany trybu życia.
Stosować się do wszystkich zaleceń i wskazówek personelu medycznego,
Nie opuszczać w trakcie hospitalizacji budynku szpitala bez wyraźnej zgody lekarza prowadzącego leczenie lub lekarza dyżurnego,
Szanować godność innych pacjentów, przestrzegać ich prawa do prywatności i poufności informacji, które ich dotyczą.
Dbać o właściwą higienę osobistą.
Przestrzegać przepisów porządkowych, które obowiązują w danym zakładzie opieki zdrowotnej (np. zakazu palenia, zażywania środków odurzających, zachowania ciszy, przestrzegania rozkładu dnia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego itp.).
Nie narażać zdrowia innych pacjentów (np. przez zakażenie).
Stosować się do zaleceń personelu medycznego, w szczególności w przypadku używania telefonów komórkowych.
Szanować mienie placówki medycznej.

Domagaj się respektowania twoich praw

Jeśli któreś z praw zostanie naruszone, Pacjent ma prawo złożenia skargi. W zależności od sytuacji, kierujemy ją do jednej z poniższych instytucji.

Do kierownika oddziału, na którym pracuje specjalista.

Każdy publiczny zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek opracować regulamin porządkowy, w którym muszą się znaleźć nie tylko zasady organizacji placówki ale też przysługujące pacjentowi prawa. Regulamin powinien być umieszczony w widocznym miejscu wraz z informacją, kiedy, w jakich godzinach i komu należy zgłaszać skargi i wnioski. Zażalenie na personel medyczny składa się u bezpośrednich przełożonych.

Po godz. 15.00, a także w niedziele, święta i dni wolne od pracy, skargi i wnioski dotyczące kadry można składać głównemu lekarzowi dyżurnemu szpitala.

Do Narodowego Funduszu Zdrowia i właściwego konsultanta wojewódzkiego

Zażalenie lub skargę, w przypadku zastrzeżeń na sposób udzielania świadczeń przez placówkę medyczną (np. pominięcie w kolejce do zabiegu) do Narodowego Funduszu Zdrowia. Pismo należy adresować do Działu Skarg i Wniosków oddziału wojewódzkiego NFZ (wykaz adresów znajduje się na stronie centrali: www.nfz.gov.pl).

Natomiast skargę na sposób udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej przez lekarza można złożyć do właściwego konsultanta wojewódzkiego. Wykaz znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia: www.mz.gov.pl. Ważne jest, aby pismo złożyć właściwemu konsultantowi ze względu na dziedzinę medycyny, którą reprezentuje nierzetelny lekarz.

Do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej

W przypadku, gdy Pacjent uważa, że lekarz wykazał brak należytej staranności, albo nieetycznie się zachował może złożyć zażalenie do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Rzecznik ma siedzibę przy każdej okręgowej izbie lekarskiej. Jeśli uzna, że zażalenie jest uzasadnione, kieruje sprawę do rozpatrzenia przez właściwy sąd okręgowy.

Skierowanie sprawy do rzecznika odpowiedzialności zawodowej nie wyklucza sądowej drogi dochodzenia roszczeń.

Jeśli Pacjent nie zgadza się z wyrokiem okręgowego sądu lekarskiego może się odwołać do Naczelnego Sądu Lekarskiego. Odwołanie należy złożyć w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku okręgowego sądu lekarskiego. Tak samo może postąpić oskarżony przez Pacjenta lekarz.

Do Rzecznika Praw Pacjenta

Skargę do Rzecznika Praw Pacjenta składa się, gdy doszło do naruszenie praw pacjenta, lekarz nie udzielił ci przystępnej informacji o stanie zdrowia i leczeniu, nie może Pacjent otrzymać kopii swojej dokumentacji czy przed operacją nie poinformowano o zabiegu i możliwych następstwach. Skargę do RPP można przesłać pocztą lub e-mailem na adres podany na stronie internetowej rzecznika: www.bpp.gov.pl.

Do komisji ds. orzekania o błędach medycznych

Do komisji należy złożyć skargę, gdy Pacjent został poszkodowany w trakcie leczenia. Komisja działa przy urzędzie wojewódzkim właściwym dla siedziby placówki medycznej.

Wniosek taki może też złożyć przedstawiciel ustawowy lub spadkobierca.

Formularz wniosku udostępniony jest na stronie urzędu wojewódzkiego. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną.

Do sądu

Zawsze można skierować sprawę do sądu cywilnego. Pozew składa się we właściwym ze względu na adres zamieszkania sądzie rejonowym lub okręgowego.

Roszczenia przeciw podmiotowi leczniczemu, w którym doszło do śmierci Pacjenta, może zgłosić do sądu także rodzina zmarłego.

Wojciech Markiewicz-Sandowski22 maja, 202322 maja, 2023AKTUALNOŚCI

Było sobie pielęgniarstwo ……..

Jolanta Meller,
Kierownik Działu Obsługi Ambulatoryjnej i Rejestracji
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej -Curie,
PIB, Warszawa

Było sobie pielęgniarstwo ……..

Pielęgniarstwo jest – lub powinno być – bezkrytycznym aktem troski, współczucia i empatii.
Powinno nam przypominać o naszej zdolności darzenia człowieka uczuciem.
Jeśli poziom rozwoju społeczeństwa wyraża się tym, jak traktuje ono swoich najsłabszych
obywateli, to sam akt opieki staje się miarą człowieczeństwa.

Christie Watson

Człowiek od zawsze walczy z różnymi, mniej lub bardziej niebezpiecznymi chorobami, radzi sobie ze skutkami nieszczęśliwych wypadków i próbuje ustrzec się przed schorzeniami. Na szczęście w tych zmaganiach nie jest osamotniony. Towarzyszą mu pełne empatii i współczucia, a na dodatek wyposażeni w praktyczną wiedzę na temat ludzkiego organizmu, różnych metod potęgowania zdrowia, pielęgnowania i leczenia – pielęgniarki i pielęgniarze.

Pracownicy medyczni pojawiają się w naszym życiu już w chwili narodzin i towarzyszą nam do końca naszych dni. Co o pielęgniarkach/pielęgniarzach wiemy, pomimo, że każdy z nas ma jakieś wyobrażenie o tym, czym zajmuje się pani pielęgniarka, które wynika, że jedni spotkali ją osobiście na swojej drodze, inni znają ją raczej z opowiadań lub mają o niej stereotypowe myślenie. W mojej opinii jest niezbędnym ogniwem w zespole terapeutycznym, bez którego przywracanie zdrowia byłoby po prostu obecnie niemożliwe.

Pielęgniarstwo – co mówi historia

Dawno, dawno temu…

W starożytnej Grecji świątynie Asklepiosa, pełniły funkcje szpitali a chorymi opiekowały się kapłanki. Zadanie opieki nad chorymi ułatwił im słynny Hipokrates, zwany „Ojcem medycyny”, który w swoich dziełach zawarł praktyczne wskazówki dotyczące m.in. higieny, opatrywania ran, przygotowywania kompresów czy żywienia pacjentów. W Cesarstwie Rzymskim rannymi i chorymi zajmowali się niewolnicy a opieka i pielęgnacja chorych w domach tradycyjnie pozostawała w rękach kobiet. W początkach chrześcijaństwa zaczęto organizować przytułki dla ludzi potrzebujących pomocy, które z czasem nabierały cech szpitali. Pracę w nich podejmowały kobiety nie obciążone obowiązkami domowymi. Najczęściej były to kobiety niezamężne i wdowy. Wiek V n.e. zapoczątkował tworzenie zgromadzeń zakonnych, które niemal całkowicie przejęły opiekę nad chorymi w szpitalach powstających przy klasztorach, gdzie młode kobiety z bogatych rzymskich rodzin opiekowały się chorymi. W Średniowieczu szpitale powstawały przy klasztorach, a ulgę osobom cierpiącym starali się nieść zakonnicy: Benedyktyni, czy Franciszkanie. Wiek XIV to upadek pielęgniarstwa. Zgromadzenia zakonne nie były w stanie otoczyć opieką wszystkich osób potrzebujących pomocy. Opiekę nad chorymi zaczęto powierzać osobom świeckim, posługaczkom nie posiadającym przygotowania do tak odpowiedzialnej pracy. Wiek XVI poziom opieki i pielęgnacji diametralnie się obniżył a wraz nim pogarszała się opinia o osobach wykonujących te zadania. Niezbędne były reformy, których podjął się kościół i dla zapewnienia opieki chorym i potrzebującym powołał zgromadzenia: bonifratrów – braci szpitalnych 1540, sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo 1633. Niemal dwa wieki później w 1836 r. Teodor Fiedlner założył protestanckie zgromadzenie diakonis, których zadaniem było pielęgnowanie chorych w szpitalach i domach oraz opieka nad starcami i więźniami. Zgromadzenia prowadziły szkolenia z wiedzy ogólnej i medycznej oraz nauczanie praktyczne.

Narodziny zawodu

Początki pielęgniarstwa datuje się na przełom XIX i XX wieku. Przyczyniły się do tego przemiany społeczno-polityczne oraz ekonomiczne na świecie. Zawodowy status dała pielęgniarkom dopiero Florence Nightingale tworząc w XIX stuleciu podstawy edukacji, podkreślając, że w tej profesji nie mniej istotne są cechy osobowości, życzliwość i chęć niesienia pomocy. Pierwszą, profesjonalną, świecką szkołę dla przyszłych pielęgniarek założyła w Londynie w 1860 roku. „Dama z lampą” (taki przydomek twórczyni nowoczesnego pielęgniarstwa nadali Anglicy) starała się poprawić jakość opieki i zmienić wizerunek pielęgniarki w świadomości społecznej. Uważała, że pielęgniarstwo jest zawodem, który powinny wykonywać kobiety niezamężne, inteligentne, kulturalne bardzo dobrze wykształcone o niekwestionowanej moralności. W realizacji tych ambitnych zamierzeń pomógł z pewnością Henryk Dunant, który w 1864 roku stworzył Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Do zadań tej organizacji należało m.in. tworzenie świeckich szkół pielęgniarskich. Uporządkowanie wiedzy dotyczącej opieki nad chorym i profesjonalna edukacja miała jeszcze jeden pozytywny aspekt: znaczny wzrost jakości opieki medycznej.

W 1899 roku powstała Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (International Council of Nurses – ICN), która ustaliła uniwersalne, obowiązujące na całym świecie, standardy obejmujące m.in.: jednolity system kształcenia, kryteria naboru osób, które chciałyby wykonywać ten zawód, zasady etyki pielęgniarskiej i regulacje prawne.

Polskie początki pielęgniarstwa

Na przełomie XIX i XX wieku nasze Państwo formalnie nie istniało, a jego terytorium podzielone było między trzech zaborców: Austrię, Prusy i Rosję. W każdym z tych rejonów poziom życia, aktywność Polaków, rozwój nauki wyglądał zupełnie inaczej.

W 1935 roku Sejm Polski uchwalił, pierwszą w historii, ustawę regulującą zasady dotyczące pracy pielęgniarki obejmujące m.in. podstawy edukacji, umiejętności i wiedzę medyczną.

Warto podkreślić z jak ogromnym niebezpieczeństwem i ryzykiem wiąże się pielęgnowanie chorych i rannych w czasie wojny. Pielęgniarki wspierały żołnierzy polskich na wszystkich frontach, brały udział w ruchu oporu, organizowały szpitale polowe i punkty medyczne ryzykując własnym zdrowiem i życiem.

Współczesne pielęgniarstwo – jakie jest oraz jego rola w XXI wieku?

Ewolucja i rewolucja nie omijała zawodu pielęgniarki. Tak jak zmieniał się cały świat, szybki postęp w różnych dziedzinach nauk, tak również zmieniała swoje oblicze medycyna a w niej szeroko pojęte pielęgniarstwo. Pielęgnowanie jest działalnością zawodową pielęgniarki. Według definicji, praca pielęgniarki polega na „pomaganiu i towarzyszeniu człowiekowi w zdrowiu, chorobie i niepełnosprawności, a ponadto kształtowaniu umiejętności samoopieki w celu utrzymania komfortu życia codziennego w zdrowiu, życia w cierpieniu i życia z chorobą (Górajek-Jóźwik)”. Przy czym największy nacisk kładzie się na pomaganie, wspieranie i towarzyszenie człowiekowi oraz nauczeniu go samoopieki, aby mógł osiągnąć optymalny poziom zdrowia.

Proces kształcenia i przygotowania do zawodu pielęgniarki/pielęgniarza oparty jest na szerokim zakresie wiedzy z wielu dziedzin i umiejętnościach zawodowych zdobytych nie tylko w trakcie wieloletniej nauki ale również w trakcie całej pracy zawodowej jest on rozszerzany i pogłębiany.

Współczesne pielęgniarstwo ulega ciągłym przeobrażeniom. Zmiany zachodzące w nim były i nadal są wynikiem zachodzących przekształceń zarówno politycznych, jak i gospodarczo-społecznych. Postępująca i nieuchronna profesjonalizacja pielęgniarstwa stawia przed personelem pielęgniarskim coraz to nowe wyzwania. Współczesna pielęgniarka/pielęgniarz obecnie posiada szeroką wiedzę m.in. z medycyny, nauk o zdrowiu, psychologii, rehabilitacji, dietetyki, fizjoterapii, farmakologii, ratownictwa medycznego, socjologii, zarządzania, organizacji pracy. Współczesna pielęgniarka/pielęgniarz to osoba samodzielna w działaniu, obejmującym pielęgnowanie pacjentów, ale również aktywny członek zespołów interdyscyplinarnych, koordynator indywidualnej opieki nad pacjentem, współpracujący ze specjalistami z zakresu ochrony zdrowia i wszystkich dziedzin medycyny.

Zawód pielęgniarka/pielęgniarz współcześnie to profesjonalizm w samodzielnym podejmowaniem odpowiedzialnych i autonomicznych decyzji dotyczących pielęgnowania. To szczególna rola w zespole pielęgnacyjno-terapeutycznym, w którym pielęgniarka/pielęgniarz jest również:

rzecznikiem pacjenta na forum zespołu, dba o jego sprawy i dobro,
doradcą w kwestii zdrowia, postępowania w danej sytuacji zdrowotnej,
opiekunem uzupełniającym lub wykonującym, w przypadkach, gdy pacjent sam nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb,
edukatorem, który kształtuje postawy, uczy samoopieki, motywuje do zmian,
przewodnikiem w działaniach zmierzających do określonego celu, jakim jest zdrowie szeroko pojmowane,
powiernikiem godnym zaufania, okazującym empatię i wsparcie.

Obecnie nowe uprawnienia do ordynacji leków oraz kontynuowania recept, rozszerzają kompetencje pielęgniarki/pielęgniarze co zapewnia pacjentom ciągłości leczenia a osoby wykonujące ten zawód stając się partnerami dla lekarzy.

Zmienia się świat zmienia się zawód pielęgniarki/pielęgniarza i zmieniają się pacjenci. Współcześni pacjenci są bardziej wymagający i pragną wiedzy w temacie ich stanu zdrowia czy choroby. Znają swoje prawa i jeśli zaczynają chorować, często stają się skarbnicą wiedzy w danej dziedzinie, dążą do poznania wszelkich informacji, które mogą im pomóc w wyzdrowieniu. Tutaj pielęgniarki/pielęgniarze mają świetną okazję do wsparcia wiedzy pacjentów w obszarze terapeutycznym, diagnostycznym czy leczniczym. Również otwarci na nowinki medyczne i możliwości cyfrowe będą przewodnikami po usługach cyfrowych dla swoich podopiecznych, jak poruszać się po zawiłościach systemu opieki zdrowotnej.

W tym wszystkim współczesna pielęgniarka/pielęgniarz musi się odnajdywać. Wielokrotnie zdarza się, iż natłok obowiązków przesłania holistyczne podejście do człowieka. Coraz częściej brakuje czasu, aby zatrzymać się nad sytuacją poszczególnych osób, wysłuchać ich problemów, wspólnie zastanowić się, jakie działania podjąć. Trzeba pamiętać, że ten zawód to również ludzie którzy w swej działalności zawodowej potrzebują również wewnętrznej siły i motywacji.

Zastanówmy się Wszyscy nie tylko osoby wykonujące zawód pielęgniarki/pielęgniarza, jaki dalszy ciąg może być tych „opowieści”. Wiemy jak się zaczęło ale pamiętajmy, że każdą historię piszą ludzie…

A jednak jest to najbardziej niedoceniania ze wszystkich profesji.
Każdy, kto na ścieżce zawodowej zetknął się z rakiem, pojmuje jednak istotę pielęgniarstwa i je
ceni, bo wie być może, że gdy człowiek staje u kresu, to nie remedium,
które zresztą często już nie działa, liczy się najbardziej.”
Christie Watson

… i życzę Wszystkim osobom wykonującym zawód pielęgniarki oraz tym którzy planują go wykonywać aby tak jak każda bajka miała bardzo dobre zakończenie i była znana na całym świecie. A morał z niej płynący nauką dla Wszystkich.

Źródła:

Zarzycka D. Ślusarska B. Pielęgnowanie-ewolucja pojęć. W: Podstawy pielęgniarstwa. Tom I. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. Zarzycka D, Zahradniczek K, Ślusarska B (red.). Czelej, Lublin 2008; 2.

Nightingale: „Uwagi o pielęgniarstwie. Profesjonalne towarzyszenie choremu”. Red. Wyd. polskiego: D. Kilańska. Wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.
Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek: „Podstawy pielęgniarstwa”, PZWL, Warszawa 2011.

Wojciech Markiewicz-Sandowski10 maja, 202310 maja, 2023AKTUALNOŚCI

Światowy Dzień Astmy 2 maja 2023 – Asthma Care for All

Światowy Dzień Astmy 2 maja 2023 – Asthma Care for All

dr n. med. Monika Franczuk Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc

Światowy Dzień Astmy (World Asthma Day) jest organizowany od 1998 z inicjatywy organizacji Global Initiative for Asthma (GINA, Globalna Inicjatywa na rzecz Astmy, www.ginaasthma.org) zrzeszającej ekspertów w dziedzinie chorób płuc, alergologii, immunologii i współpracującej ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) i liderami ochrony zdrowia na całym świecie. Celem tego corocznego wydarzenia jest podniesienie świadomości na temat astmy, poszerzenie wiedzy na temat rozpoznawania i możliwości leczenia tej choroby, oraz obciążeń i problemów z nią związanych dla pacjentów i ich bliskich w krajach o różnym stopniu zamożności i dostępie do nowoczesnych terapii. Astma jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na świecie choruje na nią ok 350 mln ludzi. W Polsce choruje na nią 6% osób dorosłych i około 10% dzieci, co oznacza populację około 4 milionów chorych. Niestety, szacuje się, że tylko połowa tej populacji jest prawidłowo zdiagnozowana i właściwie leczona. Stąd wynika ogromna potrzeba podniesienia świadomości w społeczeństwie i upowszechnienia wiedzy na temat tej choroby.

Hasłem zaproponowanym przez GINA dla Światowego Dnia Astmy w 2023 roku jest „Asthma Care for All“. Przesłanie to zwraca uwagę na promocję wiedzy, rozwoju i dostęp do skutecznych, nowoczesnych strategii leczenia astmy we wszystkich krajach.

Astma jest chorobą związaną z przewlekłym, najczęściej alergicznym, procesem zapalnym w drogach oddechowych i nadwrażliwością oskrzeli na różne niespecyficzne czynniki jak wysiłek fizyczny, infekcja czy ekspozycja na alergeny. Dochodzi wtedy do skurczu oskrzeli, zwiększenia ilości gęstej wydzieliny w oskrzelach i utrudnienia przepływu powietrza w drogach oddechowych. Najczęstszymi objawami są duszność i kaszel o zmiennym charakterze i nasileniu, które mogą utrudniać codziennie funkcjonowanie. Predyspozycja do zachorowania na astmę może być genetyczna, u części chorych jest związana z czynnikami środowiskowymi np. zanieczyszczeniem powietrza czy szkodliwymi warunkami pracy, a u części chorych nie jest możliwe dokładne określenie przyczyny zachorowania.

Bądź uważny – jakie objawy mogą sugerować astmę oskrzelową?

Najczęstsze objawy astmy to napadowa duszność i kaszel. Mogą pojawiać się w określonych sytuacjach np. po kontakcie z sierścią zwierząt, w okresie kwitnienia drzew czy traw lub po ekspozycji na kurz, pleśń czy przy narażeniu na zanieczyszczone powietrze, dym papierosowy, intensywny zapachy, opary środków chemicznych (farby, lakiery, środki chemii gospodarczej) lub przy wysiłku fizycznym. Inne objawy to świszczący oddech, uczucie ucisku lub ciężaru w obrębie klatki piersiowej, trudność w nabraniu powietrza i kaszel. Objawy mogą być bardziej nasilone w nocy lub wcześnie rano, napady duszności lub kaszlu mogą wybudzać ze snu. Duszność może występować częściej w czasie infekcji, która dodatkowo u chorego na astmę może trwać dłużej niż u osoby zdrowej. Dolegliwości zmieniają się w czasie, mogą występować sezonowo w okresie występowania określonego alergenu np. w czasie kwitnienia traw i zbóż.

Astma alergiczna rozpoczyna się najczęściej w wieku dziecięcym i może być wtedy związana z uczuleniem na pokarmy, z atopowymi zmianami skórnymi i alergicznym nieżytem nosa. Wyróżniamy także astmę niealergiczną, gdy nie towarzyszą jej ewidentne cechy alergii. Możliwe jest rozwinięcie astmy w wieku dorosłym a nawet podeszłym i określa się ją astmą o późnym początku. U części chorych dochodzi do utrwalonego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, zjawisko to stwierdzamy za pomocą spirometrii i określamy je jako utrwaloną obturację.

Bądź czujny – kiedy rozpoznać astmę oskrzelową?

Dla rozpoznania astmy oskrzelowej bardzo ważny bardzo szczegółowy wywiad lekarski. Kluczowe pytania dotyczą objawów, okoliczności i czasu ich wystąpienia oraz długości trwania, czy ustąpiły samoistnie. Istotny jest także tak zwany wywiad rodzinny, czy na astmę lub alergię choruje lub chorował ktoś z członków rodziny. Należy też wziąć pod uwagę miejsce zamieszkania, narażenie w warunkach pracy, zwierzęta przebywające w domu czy hobby oraz palenie tytoniu czy innych stosowanie używek w formie wdychanych substancji.

Objawy	duszność, trudności w oddychaniu, uczucie ciężaru czy ucisku w klatce piersiowej, zadyszkę przy wysiłku, świszczący oddech, kaszel,
Czas i częstość występowania objawów i długość trwania	czy wystąpiły po raz pierwszy czy kolejny, czy mają związek z porą roku, zmianą miejsca zamieszkania, z przebytą infekcją, wysiłkiem czy hobby,
Okoliczności	ekspozycji na kurz, sierść zwierząt, w sytuacji stresowej, po przyjęciu określonych leków czy spożyciu pokarmów czy przypraw
Wywiad rodzinny	czy na astmę lub alergię choruje ktoś z członków rodziny
Ekspozycja w warunkach zamieszkania	alergeny zwierzęta, pleśń, kurz
Warunki środowiska zewnętrznego	ekspozycja w warunkach pracy na czynniki prowokujące skurcz oskrzeli, szkodliwe
Palenie	palenie papierosów, fajki wodnej, papierosów elektronicznych czy stosowanie innych urządzeń do wapowania, czy pali papierosy osoba mieszkająca w tym samym domu (narażenie na palenie bierne).

Oprócz wywiadu i badania lekarskiego ważne jest wykonanie badań dodatkowych, które pozwolą na potwierdzenie podejrzenia astmy i wykluczenie innych przyczyn duszności czy kaszlu. Do takich badań należą między innymi morfologia krwi obwodowej, badanie radiologiczne klatki piersiowej, spirometria czy IgE. Dla zaplanowania postępowania leczniczego u części chorych wykonuje się skórne testy alergiczne.

Bądź systematyczny – jak leczyć astmę oskrzelową?

Jak już wspomniano, astma jest chorobą dróg oddechowych, związaną z przewlekłym, najczęściej alergicznym, procesem zapalnym. Opanowanie tego procesu, czyli opanowanie przyczyny jest zatem głównym celem leczenia. Aktualnie dostępne są nowoczesne bezpieczne leki działające przeciwzapalnie, czyli glikortykosteroidy wziewne. Pacjent przyjmuje je najczęściej dwa razy dziennie. Dodatkowo, w razie wystąpienia duszności stosowane są krótko działające leki rozszerzające oskrzela. U pacjentów w bardziej zaawansowanych stadiach choroby stosuje się długo działające leki rozszerzające oskrzela często w postaci połączonej z kortykosteroidem wziewnym w jednym inhalatorze. Są to preparaty o długim czasie działania, co pozwala na ich przyjmowanie 1 lub 2 razy na dobę. Leki są dostępne w różnych inhalatorach, a dobór inhalatora powinien być dostosowany do indywidualnych możliwości i preferencji pacjenta. U chorych w najcięższych stopniach zaawansowania choroby możliwe jest stosowanie dodatkowo leków rozszerzających oskrzela o innym mechanizmie działania zwanych cholinolitykami. Dostępne są aktualnie preparaty zawierające trzy rodzaje substancji w jednym inhalatorze (tzw. terapia potrójna). Inne leki kontrolujące, czyli działające przyczynowo, to leki antyleukotrienowe, które mogą być stosowane od drugiego stopnia ciężkości astmy.

Sprawdź czy Twoja astma jest pod kontrolą

Celem leczenia jest osiągnięcie stanu kontroli astmy. Dobrze kontrolowana astma oznacza stan dobrego, stabilnego samopoczucia, bez objawów w ciągu dnia i w nocy – bez duszności, kaszlu, uczucia ucisku w klatce piersiowej czy epizodów świszczącego oddechu oraz dobrą tolerancję wysiłku fizycznego. Dobra kontrola astmy pozwala na normalną nieograniczoną aktywność – zawodową, społeczną i fizyczną, porównywalną do osób zdrowych w adekwatnym wieku. Warunkiem skutecznego leczenia jest systematyczne, regularne przyjmowanie zaleconych leków wziewnych. Jest to szczególnie ważne w okresie intensywnego pylenia roślin, ekspozycji na czynniki wyzwalające objawy, a także w czasie infekcji, czyli sytuacjach zwiększających ryzyko zaostrzenia choroby.

Za pomocą tzw. Testu Kontroli Astmy (Asthma Control Test, ACT) jest możliwa samodzielna ocena stanu kontroli astmy. Test obejmuje pytania dotyczące objawów, tolerancji wysiłku, ograniczeń czy dodatkowo stosowanych leków w okresie ostatnich 4 tygodni.

Test kontroli astmy (źródło: www.ptzca.pl).

Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni Pana/i astma powstrzymywała Pana/nią od wykonywania zwykłych czynności w pracy, w szkole/na uczelni lub w domu?

1 – zawsze
2 – bardzo często
3 – czasami
4 – rzadko
5 – wcale

2. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni miał/a Pan/i duszności?

1- częściej niż raz dziennie
2 – raz dziennie
3 – 3 do 6 razy w tygodniu
4 – raz lub dwa razy w tygodniu
5 – wcale

3. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni budził/a się Pan/i w nocy lub rano, wcześniej niż zwykle, z powodu objawów związanych z astmą (np. świszczący oddech, kaszel, duszności, ucisk lub ból w klatce piersiowej)?

1 – 4 noce w tygodniu lub częściej
2 – 2 do 3 noce w tygodniu
3 – raz w tygodniu
4 – raz lub dwa
5 – wcale

4. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni używał/a Pan/i doraźnie szybko działającego leku doraźnego?

1 – 3 razy dziennie lub częściej
2 – 1 lub dwa razy dziennie
3 – 2 lub 3 razy dziennie
4 – raz w tygodniu
5 – wcale

5. Jak ocenił/a/by Pan/i swoją kontrolę nad astmą w ciągu ostatnich 4 tygodni?

1 – w ogóle niekontrolowana
2 – słabo kontrolowana
3 – umiarkowanie kontrolowana
4 – dobrze kontrolowana
5 – w pełni kontrolowana

Interpretacja wyników testu:

25 punktów – astma w pełni kontrolowana
20-24 punkty – wynik zadowalający, astma była dobrze kontrolowana, choć nie była to pełna kontrola
poniżej 20 punktów – niezadowalający, oznacza niewłaściwą kontrolę astmy.

Wynik testu poniżej 20 punktów oznacza niewłaściwą kontrolę astmy oskrzelowej i potrzebę kontaktu z lekarzem.

Bądź dociekliwy – zapytaj swojego lekarza o leczenie biologiczne

Szacuje się, że u około 7% chorych na astmę oskrzelową choroba ma przebieg ciężki. Oznacza to brak kontroli choroby i utrzymywanie się duszności mimo stosowania wysokich dawek kortykosteroidów wziewnych, częste zaostrzenia (co najmniej 2 w ciągu roku) wymagające stosowania kortykosteroidów doustnych, niekiedy hospitalizacji i upośledzenie czynności płuc. W efekcie prowadzi to pogorszenia jakości życia i ograniczenia normalnego funkcjonowania w życiu prywatnym, społecznym i zawodowym. Ogromnym postępem w leczeniu takich chorych jest leczenie biologiczne z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych skierowanych przeciwko określonym czynnikom w przebiegu reakcji zapalnej w astmie. W Polsce jest to leczenie dostępne w ramach Programu Lekowego finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Określone ośrodki na terenie kraju kwalifikują pacjenta do leczenia biologicznego na podstawie ustalonych kryteriów oraz monitorują jego przebieg zgodnie z przyjętym protokołem i harmonogramem. Leki są podawane w postaci iniekcji, w konkretnych odstępach czasowych. Warto podkreślić, że do leczenia biologicznego nie mogą być kwalifikowani pacjenci, którzy palą papierosy.

Doświadczenia medyków w zakresie stosowania leczenia biologicznego u chorych na astmę ciężką wskazują, że jest to terapia niezwykle skuteczna i bezpieczna. Prowadzi do zmniejszenia liczby zaostrzeń, pozwala na ograniczenie stosowania kortykosteroidów doustnych lub ich całkowite wycofanie i zdecydowanie poprawia kontrolę choroby. Dla wielu z tych chorych jest to jedyna szansa na zmniejszenie duszności i innych objawów astmy i przywrócenie dobrej jakości życia.

Bądź odpowiedzialny – zapytaj o plan na zaostrzenie, dowiedz się więcej, współpracuj ze swoim lekarzem

Warto zapytać lekarza o pisemny plan działania w przypadku nasilenia objawów, zaostrzenia czy w czasie infekcji – jak przyjmować leki, aby pomóc sobie jeszcze przed konsultacją lekarską albo wtedy, gdy możliwość jej uzyskania jest utrudniona.

Niezwykle ważna jest współpraca i zaangażowanie pacjenta, a także poszerzanie wiedzy na temat swojej choroby z korzystaniem z wiarygodnych źródeł. Dotyczy to także profilaktyki zaostrzeń infekcyjnych, unikania ekspozycji na alergeny i systematycznego optymalnego leczenia, a także działań, które mogą zapobiegać postępowi choroby jak immunoterapia swoista tam, gdzie istnieją wskazania do jej podjęcia. Istotna jest także edukacja członków rodziny i bliskich osoby chorującej na astmę oskrzelową, wiedza na temat stosowanego leczenia i postępowania w razie napadu duszności i zaostrzenia astmy.

Warto zadbać o higieniczny tryb życia, ruch i prawidłową masę ciała. Dla utrzymania dobrej kontroli astmy istotne jest także unikanie ekspozycji na znane alergeny zwłaszcza w okresie pylenia oraz czynniki szkodliwe dla układu oddechowego jak palenie papierosów, pyły, gazy, czy zanieczyszczone powietrze. Niezwykle istotne jest także zapobieganie infekcjom w postaci corocznych szczepień przeciwko grypie i szczepienia przeciwko pneumokokom oraz szczepienia przeciwko COVID-19.

Informacje dotyczące diagnozowania i leczenia astmy skierowane do pacjentów można znaleźć na stronach internetowych:

Dla pacjentów Home

https://www.astma-alergia-pochp.pl

Lista ośrodków prowadzących leczenie biologiczne astmy ciężkiej na terenie województwa mazowieckiego.

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, II Klinika Chorób Płuc	ul. Płocka 26 01-138 Warszawa	22 431 21 14
Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny	ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa	22 599 28 51, 22 599 25 99, 22 599 25 62
Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie	ul. Szaserów 128, 04-349 Warszawa	22 681 65 81
Klinika Chorób Infekcyjnych i Alergologii, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie	ul. Szaserów 128, 04-349 Warszawa	261 817 519, 261 816 182
Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie, Klinika Alergologii, Chorób Płuc i Chorób Wewnętrznych	ul. Wołoska 137, 02-507 Warszawa	22 508 14 61, 22 508 14 47
Oddział Pulmonologiczno-Onkologiczny, Mazowiecki Szpital Specjalistyczny	ul. J. Aleksandrowicza 5, 26-617 Radom	48 261 49 23

Wojciech Markiewicz-Sandowski08 maja, 202322 maja, 2023AKTUALNOŚCI

Czy optymizmu można się nauczyć?

Dr Mariola Kosowicz
Kierownik Poradni Psychoonkologii
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, PIB, Warszawa

Czy optymizmu można się nauczyć?

„Zacznijmy od zaakceptowania tego, że nasze pragnienie szczęścia nie jest jedynie pobożnym życzeniem. Szczęście nie jest uśmiechem losu, na który musimy czekać, jak na koniec pory deszczowej. To nie jest coś, co musimy znaleźć, jak zjazd na autostradę, czy zgubiony portfel, podążając jakąś tajemną ścieżką. Budowanie szczęścia to bardzo ważny cel, który zawsze mamy prawo realizować i do którego osiągnięcia zawsze posiadamy niezbędne środki.”
Sonja Lyubomirsky

Optymizm, podobnie jak pesymizm, ma swoje korzenie w sposobie myślenia i podejściu do życia. Może wynikać z wielu różnych czynników, takich jak doświadczenia życiowe, wychowanie, genetyka, radzenie sobie ze stresem, odpornością psychiczną. Osoby wychowywane w negatywnym lub krytycznym środowisku mogą rozwinąć pesymistyczny sposób myślenia, podobnie jak osoby, które przebywają w toksycznym lub trudnym środowisku pracy. Negatywne doświadczenia i emocje mogą z czasem stać się uwarunkowanym nawykiem. Dlatego osoby, które doświadczyły w życiu sytuacji, które przekroczyły ich możliwości zaradcze, szczególnie w dzieciństwie, mogą reagować na świat, innych ludzi z nieufnością i poczuciem bezradności. Z tego tez względu wiele osób nastawionych do życia pesymistycznie tłumaczy swoje podejście racjonalnością, a optymizm traktuje jak myślenie życzeniowe. W rzeczywistości jednak optymizm charakteryzuje się tendencją do spostrzegania, wyjaśniania, oceniania świata i zachodzących w nim zjawisk w kategoriach bardziej pozytywnych niż negatywnych. Optymizm, to podejście do życia gdzie człowiek patrzy na świat przez pryzmat możliwości, a nie zagrożeń, w większości sytuacji szuka optymalnego rozwiązania i widzi sens swoich działań. Pamiętajmy, że prawdziwy optymizm różni się od ślepego optymizmu. Ślepy optymizm pojawia się, gdy jednostka wierzy, że nic złego nie może się wydarzyć. Może to prowadzić do nadmiernej pewności siebie, naiwności, a także może do rozczarowania, a nawet niebezpieczeństwa. Optymista podejmuje realne działania żeby mogło być dobrze, nie zostawia ważnych rzeczy na tzw. kiedyś, tylko działa tu i teraz. Optymiści przyznają się do negatywnych wydarzeń, ale częściej unikają obwiniania siebie za zły wynik, są skłonni postrzegać sytuację jako doświadczenie, z którego mogą wyciągnąć wnioski.

Korzyści z optymizmu:

Optymizm wiąże się z mniejszym napięciem i szybsza redukcją stresu. Optymiści mają mniejsze ryzyko zachorowania na depresję i zaburzenia lękowe.
Optymiści częściej dbają o zdrowy styl życia, w tym zdrowe odżywianie, ćwiczenia fizyczne i unikanie szkodliwych nawyków, takich jak palenie. Skłonność do zdrowszego stylu życia oznacza, że bardziej optymistyczni ludzie częściej cieszą się dłuższym i zdrowszym życiem psychicznym i fizycznym.
Badania empiryczne od dawna wskazują, że bardziej optymistyczni ludzie mają większe szanse na sukces w pracy i szkole, sporcie, polityce, związkach i innych formach życiowych przedsięwzięć.
Optymizm wiąże się ze zwiększonym poziomem pewności siebie, zwłaszcza jeśli chodzi o podejmowanie decyzji i poczucie bezpieczeństwa w dokonywanych wyborach.
Wykazano również pozytywne powiązania między optymizmem a szeregiem korzystnych wyników w zakresie zdrowia fizycznego. I tak na przykład przegląd 15 badań z udziałem ponad 200 000 uczestników wykazał o 35% mniejsze ryzyko zachorowania na choroby serca i o 14% mniejsze ryzyko przedwczesnej śmierci u osób, które były optymistami. Ludzie, którzy są optymistami, mają również lepsze wyniki po operacji, z mniejszą liczbą powikłań wymagających ponownej hospitalizacji.
Większy optymizm wiąże się z niższym ryzykiem udaru mózgu u osób starszych.
Wyższy poziom optymizmu w parach małżeńskich jest skorelowany z lepszym zdrowiem, ponieważ badania wykazały, że poziom optymizmu jednego partnera odgrywa bardzo ważną rolę w promowaniu zdrowia obojga partnerów.
Optymizm wiąże się z cieplejszymi, bardziej towarzyskimi typami osobowości, a pesymizm z bardziej wrogimi i uległymi stylami interpersonalnymi.
Bycie optymistą może poprawić jakość snu, która jest kluczowym elementem poprawy i utrzymania zdrowia psychicznego.

Jak budować optymizm?

„Pesymista widzi trudności w każdej okazji; optymista widzi szansę w każdej trudności”. – Winston Churchill

Przede wszystkim ważna jest decyzja, że chcemy zmienić swój sposób myślenia i działania. Ponieważ naszymi myślami rządzą utrwalone wzorce postrzegania świata, siebie i innych ludzi, to po pierwsze warto uświadomić sobie, które myśli ograniczają nasze działania, wnoszą smutek, rozgoryczenie, autodestrukcje i dostrzec, jak bardzo jesteśmy od nich zależni. Po drugie zacząć podważać negatywne myśli i dokonać świadomego wyboru, jak chcemy oceniać swoją rzeczywistość. W tym miejscu warto pamiętać o mechanizmach obronnych, m in. wyparciu, zaprzeczeniu i racjonalizacji. Człowiek zagłębiony w negatywnym myśleniu jest przekonany, że jego sposób oceny rzeczywistości jest słuszny. Niestety, mózg dociera szybciej i łatwiej do odpowiedzi negatywnych niż do pozytywnych i jest to uwarunkowane biologicznie. Od zarania wieków rolą naszego mózgu jest rozpoznawanie zagrożeń, problem w tym, że czasami wystarczy najmniejsze skojarzenie żeby mózg wysłał sygnał mobilizacji – walcz albo uciekaj. Pocieszające jest jednak to, że autoryzując swój sposób myślenia możemy nauczyć się regulować odruchową negatywność.
Zwróćmy uwagę z kim spędzamy czas i w jaki sposób rozmawiamy o świecie. Negatywność jest zaraźliwa. Zbyt długie i częste rozmowy w tonie negatywnych scenariuszy wprowadzają organizm w stan stresu, który po zakończonej rozmowie nie znika. Utrwalają się też wzorce myślenia. Dlatego warto nauczyć się stawiać granice ludziom, którzy dzwonią do nas, spotykają się z nami i mówią tylko o tym, co złe, straszne i nie do zmiany. Nie chodzi o to żeby nie wysłuchać osoby w potrzebie, ale o to żeby szukać możliwości rozwiązania problemu, a nie jego pogłębiania.
Weźmy odpowiedzialność za swoje życie. Nie szukajmy powodów swoich problemów w czynnikach zewnętrznych, ale spójrzmy na co sami dajemy przyzwolenie innym ludziom.
Szukajmy ludzi, którzy wprowadzają radość i proaktywne zachowania.
Ograniczmy ilość informacji z Internetu, telewizji, radia. Przyjmowanie zbyt wielu wiadomości może wprowadzić niepokój i wpłynąć negatywnie na naszą percepcje rzeczywistości.
Dziel się z innymi pozytywnymi myślami i zachowaniami. Sprawianie, by inni ludzie czuli się pozytywnie ma trwały wpływ na nasze własne życie.
Myślmy pozytywnie o przyszłości. Wyobrażajmy sobie swój świat i siebie w okolicznościach, których moglibyśmy poczuć się dobrze i bezpiecznie.
W sytuacjach trudnych unikajmy mówienia o porażce i zamieńmy to na myślenie w kategoriach doświadczenia, z którego możemy wyciągnąć wnioski.
Zapisujmy w zeszycie małe i duże rzeczy za które możemy być wdzięczni. Docenianie tego, co dobre, może pomóc nam w skupianiu się na pozytywach w swoim życiu i promować bardziej optymistyczną perspektywę.
Znajdźmy czas na przyjemności. Spokojny, wypoczęty umysł szuka rozwiązań problemów. Zmęczony ogranicza percepcję i skupia się na tych informacjach, które mają potwierdzić nasze obawy.
W sytuacji trudnej zróbmy plan działania. Zwróćmy uwagę, czy realnie oceniamy daną sytuację, ile jest w tym założeń niemających potwierdzenia w rzeczywistości, i co możemy zrobić realnie. Ważne żeby w każdym działaniu widzieć sens.
Ćwiczmy uważność, dzięki której możemy być w pełni świadomi swojej sytuacji, tego, co czujemy, jakie podejmujemy działania. Uważność polega na całkowitym zanurzeniu umysłu w chwili obecnej, bez rozmyślań o przeszłości lub kontemplacji przyszłości. Kluczem jest świadomość otaczających nas widoków, dźwięków i wrażeń. Wiele badań wykazało, że kultywowanie i praktykowanie uważności może sprzyjać neuroplastyczności mózgu. Niektórzy ludzie ćwiczą uważność poprzez sesje medytacyjne, pisanie dzienników lub ćwiczenia jogi.
Zaakceptuj rzeczy na które nie masz wpływu. Nie możemy kontrolować chaosu. Możemy tylko zmienić siebie, swoje myśli i czyny.
Nie żyjmy przeszłością. Zaglądajmy tam tylko po to, żeby wyciągać wnioski.
Pracujmy nad odpornością psychiczną. Osoby odporne psychicznie: przyjmują problemy jako sytuacje, które wymagają zaangażowania i ewentualnego rozwiązania; wierzą we własne umiejętności; poszukują rozwiązań; mają silne poczucie własnej skuteczności; realnie oceniają swoje możliwości; mają świadomość swoich ograniczeń.
Warto skupić się na tym, co w nas jest dobre, silne, a nie na tym, co z nami jest nie tak.
Pamiętajmy, że mózg jest neuroplastyczny i wykorzystajmy ten fakt. Neuroplastyczność to zdolność mózgu do zmiany i adaptacji w wyniku doświadczenia. Podczas gdy ludzie wierzyli, że mózg stabilizuje się po pewnym wieku, nowsze badania wykazały, że mózg nigdy nie przestaje się zmieniać w odpowiedzi na konsekwentne uczenie się nowych sposobów reagowania. Nawet radość może być efektem treningu.
Nie odkładaj życia na kiedyś, niektórych sytuacji nie da się już odtworzyć lub przeżyć. Nie dajmy sobie wmówić, że jesteśmy za starzy i że jest za późno.

Carver CS, Scheier MF, Segerstrom SC. Optimism. Clin Psychol Rev. 2010;30(7):879-889. doi:10.1016/j.cpr.2010.01.006PubMedGoogle Scholar Crossref

Duhigg, C. (2014). The Power of Habit: Why We Do What We Do in Life and Business (Reprint edition). New York: Random House Trade Paperbacks.

Hobbs, C.(2022.) Is depression associated with reduced optimistic belief updating? R. Soc. open sci. Doi: 10.1098/rsos.190814

Kelley, T. M., & Pransky, J. (2013). Principles for realizing resilience: A new view of trauma and inner resilience. J Trauma Stress Disor Treat 2, 1, 2.

Kaczmarek B.( 2020) Current views on neuroplasticity: What is new and what is old?. Acta Neuropsychologica. 18(1):1-14. doi:10.5604/01.3001.0013.8808

Kelberer L.J, Kraines M.A, Wells T.T. (2018). Optimism, hope, and attention for emotional stimuli. Personality and Individual Differences. 2018;124:84-90.

Öcal E.E; Demirtaş Z, Atalay B.I. et al. Relationship between Mental Disorders and Optimism in a Community-Based Sample of Adults Published online 2022 Feb 17. doi: 10.3390/bs12020052 PMCID: PMC8869756 PMID: 35200303

Park, N. (2016). Positive Psychology and Physical Health: Research and Applications. Am J Lifestyle Med. Doi: 10.1177/1559827614550277.

Peterson P, Park N, Kim ES. (2012) Can optimism decrease the risk of illness and disease among the elderly? Aging Health. 8(1):5-8. doi:10.2217/ahe.11.81Google ScholarCrossref

Schiavon, C. (2017). Optimism and Hope in Chronic Disease: A Systematic Review. Front. Psychol. Doi: 10.3389/fpsyg.2016.02022.

Shepperd JA, Pogge G, Howell JL. (2017). Assessing the consequences of unrealistic optimism: Challenges and recommendations. Consciousness and Cognition.50:69-78.

Sonja Lyubomirsky. (2011). Wybierz szczęście. Naukowe metody budowania zycia jakiego pragniesz. Wydawnictwo: MT Biznes

Wojciech Markiewicz-Sandowski17 kwietnia, 202317 kwietnia, 2023AKTUALNOŚCI

Światowy Dzień Trzeźwości – dlaczego warto ograniczyć alkohol?

Paweł Koczkodaj, PhD, EMBA, MPH
Adiunkt, Zastępca Kierownika Zakładu
Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów

Światowy Dzień Trzeźwości – dlaczego warto ograniczyć alkohol?

W tym roku, 15 kwietnia, po raz kolejny będziemy obchodzić Światowy Dzień Trzeźwości. Alkohol etylowy, obecny we wszelkiego rodzaju drinkach, piwach, winach czy napojach wysokoprocentowych to silny czynnik rakotwórczy. Każda ilość alkoholu, nawet ta najmniejsza, ma potencjał kancerogenny. To jednak nie jedyny powód, dla którego warto maksymalnie ograniczyć jego spożycie. Jakie jeszcze konsekwencje zdrowotne wiążą się
z piciem alkoholu?

Spożycie, a zdrowie

Alkohol jest substancją psychoaktywną o właściwościach uzależniających, od dawna szeroko używaną w wielu kulturach. Niekontrolowane spożywanie alkoholu powoduje duże obciążenie chorobami i ma poważne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. W kontekście zdrowotnym spożywanie alkoholu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia psychiczne i behawioralne, w tym uzależnienie od alkoholu, oraz poważnych chorób niezakaźnych, takich jak choroby układu krążenia, a także nowotwory złośliwe. Warto również wspomnieć, że spożycie alkoholu pogarsza jakość snu, a także może negatywnie wpływać na zachowanie prawidłowej masy ciała – 1g alkoholu to około 7 kalorii, czyli tylko o 2 kalorie mniej niż 1 g tłuszczu. Oprócz tego, często napoje alkoholowe zawierają duże ilości cukru.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, picie alkoholu przyczynia się w znaczący sposób do występowania ponad 200 różnych chorób. Na całym świecie około 3 miliony zgonów rocznie jest wynikiem spożywania alkoholu, co stanowi 5,3% wszystkich zgonów. Pomimo spadku spożycia alkoholu w ostatnich trzech dekadach, Europa jest regionem wykazującym się jego najwyższą konsumpcją, przekraczającą dwukrotnie średnią dla całego świata. W 2019 r. 8,4% populacji Unii Europejskiej w wieku 15 lat i więcej przyznało się do codziennego spożywania napojów alkoholowych. Z kolei 28,8% osób spożywało alkohol raz w tygodniu oraz 22,8% raz w miesiącu. Nieco ponad jedna czwarta Europejczyków (26,2%) w ogóle nie spożywała alkoholu w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie lub nigdy nie piła żadnego napoju alkoholowego. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), średnie roczne spożycie alkoholu na jednego mieszkańca w Polsce wzrastało na przestrzeni lat 1993-2021 z poziomu 6,52 l do 9,70 l, co nie pozostawało obojętne dla zdrowia naszej populacji.

Alkohol – silny czynnik rakotwórczy

W 1988 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer) sklasyfikowała konsumpcję alkoholu jako jeden z najsilniejszych czynników zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Wiele badań naukowych potwierdziło ten fakt wskazując w szczególności na zwiększone ryzyko zachorowania na raka wargi, jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, jelita grubego, odbytnicy, wątroby i raka piersi u kobiet. Dodatkowo, niektóre z badań sugerują, że spożycie alkoholu przyczynia się również do zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego, prostaty, płuc, żołądka i czerniaka. Szacuje się, że w Polsce, w 2016 roku ponad 7200 przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe było związanych bezpośrednio ze spożyciem alkoholu – wśród kobiet – 2599 – co stanowiło 3.4% wszystkich zachorowań oraz 4653 wśród mężczyzn, stanowiąc blisko 6% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Według badań, w Polsce alkohol najczęściej przyczynia się do występowania raka wargi, jamy ustnej oraz raka gardła (blisko 2500 zachorowań). Co więcej duża liczba przypadków raka piersi wśród kobiet była związana właśnie z konsumpcją alkoholu – ponad 1700 zachorowań.

Ryzyko, którego można uniknąć

Alkohol to wysoce modyfikowalny czynnik ryzyka – to od nas samych zależy czy jesteśmy narażeni na jego działanie. Im większa ilość spożywanego alkoholu tym większe ryzyko zdrowotne. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca całkowitą abstynencję, lub maksymalne ograniczenie ilości spożywanego alkoholu, co sprzyja obniżeniu ryzyka zachorowania na wiele chorób, w tym chorób nowotworowych. Ryzyko to nie obniża się jednak natychmiastowo – okres ten uzależniony jest w dużej mierze od tego, jak długo i często dana osoba piła alkohol.

W przypadku spożycia alkoholu mówi się o tzw. standardowej porcji. Jest to 10-12 g czystego alkoholu, który znajduje się w:

280–330 ml piwa,
150–180 ml szampana,
100–120 ml czerwonego wina,
60–80 ml likieru,
30–40 ml wódki.

Pojęcie standardowej porcji ma szczególne znaczenie dla maksymalnego obniżenia ryzyka zdrowotnego wśród osób spożywających alkohol – w przypadku okazjonalnego spożycia, mężczyźni nie powinni jednorazowo przekraczać 6 porcji standardowych alkoholu, a kobiety 4 porcji (np. nie więcej niż 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml dla kobiet i 3 kieliszki dla mężczyzn). Należy przy tym podkreślić, że każda ilość alkoholu, nawet najmniejsza może powodować szkody zdrowotne.

Alkohol i dym tytoniowy – niebezpieczne połączenie

Szczególnie niebezpieczne dla naszego zdrowia jest jednoczesne picie alkoholu i palenie papierosów. Alkohol, powodując uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej i gardła, ułatwia wnikanie szkodliwych substancji z dymu tytoniowego do organizmu. Jeden papieros to aż ponad 7 tysięcy związków, substancji i pierwiastków chemicznych, z czego więcej niż 70 wykazuje silnie rakotwórcze działanie. Osoby, które piją alkohol i palą papierosy znacząco zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe, w szczególności nowotwory głowy i szyi.

Wojciech Markiewicz-Sandowski12 kwietnia, 202312 kwietnia, 2023AKTUALNOŚCI

Życzenia Wielkanocne

Wielkanoc to czas otuchy i nadziei. Czas odradzania się wiary we własną siłę i drugiego człowieka. Życzymy, aby Święta Wielkanocne przyniosły radość oraz wzajemną życzliwość. By stały się źródłem wzmacniania nas samych i naszych najbliższych. Niech niosą miłość, napełniają pokojem i niech dają wiarę w pokonywaniu trudności i pozwolą z ufnością patrzeć w przyszłość.

Realizatorzy Programu Zdrowie dla Płocka

Wojciech Markiewicz-Sandowski06 kwietnia, 202306 kwietnia, 2023AKTUALNOŚCI

TELEMEDYCYNA W SYSTEMIE OPIEKI ZDROWOTNEJ

Joanna Dziwiszek
Kierownik Działu Nauki i Wsparcia Projektów
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa

TELEMEDYCYNA W SYSTEMIE OPIEKI ZDROWOTNEJ

Medycyna nie przeżywała tak szybkiego rozwoju sektora usług świadczonych na odległość jak przez ostatnie 3 lata, od momentu ogłoszenia pandemii Sars-Cov2. To, co wydawało się mało realne, czyli kontakt z lekarzem poza gabinetem oraz diagnostyka w innym miejscu niż szpital, czy przychodnia stało się zupełnie możliwe i zyskuje coraz szersze grono zwolenników. Telemedcyna nie stałaby się tak popularna, gdyby nie stanowiła odpowiedzi na faktyczne zapotrzebowanie na usługi medyczne świadczone w ten sposób.

Określenie telemedycyna doczekało się wielu definicji, które zgodnie charakteryzują ten obszar jako usługi medyczne wykonywane na odległość przy użyciu technologii pozwalających na połączenie się lekarza z pacjentem, jak również specjalisty z drugim specjalistą, przebywającym nawet w innej części świata. Wykorzystywany jest do tego nie tylko telefon, ale także komputer z dostępem do Internetu, szereg aplikacji dedykowanych konsultacjom i monitoringowi stanu zdrowia. W jeszcze bardziej zaawansowanych informatycznie systemach przesyłane są wysokiej jakości obrazy rentgenowskie, zdjęcia USG, EKG i inne. Zalążkiem telemedycyny są Stany Zjednoczone, które już w latach 60 XX w. poprzez satelitarną sieć telekomunikacyjną łączyły rozsiane po całym świecie bazy wojskowe ze swoimi centrami medycznymi w kraju. Drugi obszar wymagający monitorowania stanu zdrowia na odległość to astronautyka, tutaj USA również wiodło prym. W Polsce telemedycyna nie jest wcale zjawiskiem ostatnich kilku lat. Polskie Towarzystwo Telemedycyny działa już od ponad 25 lat, a od ponad 20 istnieje Sekcja Telemedycyny Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Warto wskazać, iż 12 grudnia 2015 r. została znowelizowana ustawa o systemie informacji w ochronie zdrowia, której zmienione zapisy dopuściły jednoznacznie możliwość udzielania świadczeń medycznych przy użyciu technologii telemedycznych. Z kolei w 2018 roku Telemedyczna Grupa Robocza przygotowała ciekawy raport dotyczący tego jak skutecznie wykorzystać potencjał telemedycyny w polskim systemie zdrowia. Lektura tego obszernego dokumentu jest tym niemniej ciekawa, iż od publikacji minęło ponad 5 lat, a autorzy tworzyli tę pracę nie mając świadomości, co wkrótce wydarzy się na świecie i jak bardzo pandemia przyspieszy rozwój medycyny na odległość [2].

W Polsce obecnie koncentracja działań związanych z telemedycyną dotyczy przede wszystkim rozwijania i testowania kolejnych form leczenia na odległość w ramach wielu specjalizacji, ciągłemu ulepszaniu systemów do przesyłania wyników badań obrazowych, a także rozwijanie baz danych przechowujących informacje medyczne wraz z zabezpieczaniem dostępu do tych danych. To, co najbardziej interesuje pacjentów, to ilość możliwości w zakresie diagnostyki i leczenia jakie daje medycyna na odległość, a tych jest już całkiem sporo. Są to m.in.:

możliwość konsultacji telemedycznej z wykorzystaniem telefonu lub wideokonsultacji bez konieczności wizyty w gabinecie lekarskim;
interpretacja przez lekarza otrzymanych wyników badań zarówno laboratoryjnych, jak i diagnostyki obrazowej;
otrzymanie e-skierowania i e-recepty;
konsultacja trudnych przypadków w międzynarodowym konsylium lekarskim;
edukacja w ramach programów profilaktyki zdrowotnej;
zdalne monitorowanie stanu zdrowia przewlekłe chorego pacjenta.

Ostatni z wymienionych punktów jest szczególnie interesujący i przeżywa prawdziwą rewolucję jeśli chodzi o opiekę i stałe monitorowanie stanu zdrowia osób chorujących przewlekle. Pacjent jest pod całodobową obserwacją i w razie nagłego pogorszenia stanu zdrowia otrzyma natychmiastową pomoc. Jak to jest możliwe? Bardzo dobrym przykładem takiej teleopieki jest kardiologia. Liczba osób z problemami układu krążenia stale wzrasta. Część pacjentów, zwłaszcza obarczonych dużym ryzykiem zawału lub udaru może być kontrolowana poprzez specjalnie przygotowane do tego urządzenia, które analizują pracę serca i w sytuacji wykrycia poważnych nieprawidłowości są zdolne do powiadomienia na czas odpowiednich służb ratunkowych. Urządzenia monitorujące na odległość pracę układu krążenia mogą przybierać różną formę. Mogą to być np.:

różnego rodzaju opaski na nadgarstek przypominające zegarek, które wyposażone są w sensory wykrywające zaburzenia tętna, upadek, odczytują lokalizację, a połączone z zewnętrznymi centrami całodobowej opieki stwarzają możliwość przyjazdu zespołu ratownictwa medycznego;
kamizelki kardiologiczne, które posiadają wbudowane elektrody wykorzystywane do badań EKG, których wyniki w czasie rzeczywistym lub po zakończeniu pomiaru przesyłane są do oceny lekarza specjalisty;
holtery telemedyczne do samodzielnego badania serca;
urządzenia wszczepione pacjentom typu stymulatory lub kardiowertery-defibrylatory wyposażone w funkcje zdalnego przekazywania zgromadzonych danych do ośrodka telemonitorującego.

Telemedycyna wkroczyła także m.in. do:

pulmonologii w postaci zdalnie wykonywanego badania spirometrycznego, które pozwala ocenić funkcję płuc. Bardzo pomocne rozwiązanie szczególnie u pacjentów cierpiących na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, gdyż pozwala wychwycić zaostrzenia choroby i uniknąć hospitalizacji;
położnictwa w formie zdalnego badania kardiotokograficznego (KTG). Ciężarna zostaje wyposażona w zdalny aparat do przeprowadzenia badań KTG i samodzielnie może wykonywać badanie, którego wyniki interpretuje lekarz np. w szpitalu. Jest to rozwiązanie korzystne zwłaszcza w ciążach podwyższonego ryzyka i podobnie jak zdalna spirometria pozwala na uniknięcie niepotrzebnych i stresujących hospitalizacji;
diabetologii – kontrola metabolicznej cukrzycy u pacjentów z jej ustabilizowaną postacią poprzez codzienne uzupełnianie podstawowych parametrów krwi, ciśnienia, wagi – forma zdalnego dziennika.
psychiatrii – aplikacja na telefonie pacjenta połączona z lekarzem. Pacjent za pośrednictwem aplikacji może prowadzić telekonsultacje, otrzymuje powiadomienia/przypomnienia o zażyciu leków, ma dostęp do filmów edukacyjnych, ćwiczeń poprawiających umiejętności poznawcze.

Wiele z przytoczonych powyżej rozwiązań wciąż pozostaje jednak w fazie testowania/pilotażu i nie stanowi standardowej ścieżki leczenia dostępnej przez ogólnopolskie systemy teleinformatyczne w ochronie zdrowia. Dostęp do nich mają zwykle pacjenci z większych ośrodków miejskich. Opieka telemedyczna i usługi świadczone na odległość mają zarówno zalety, jak i wady. Do najpopularniejszych można zaliczyć:

ZALETY:

szybsza ocena i diagnoza;
skrócenie kolejek do specjalistów;
zmniejszenie liczby hospitalizacji z powodu zaostrzeń choroby;
ułatwienie dostępu do specjalistycznej opieki na terenach oddalonych od większych ośrodków;
oszczędność czasu pacjenta i lekarza oraz negatywnych skutków ekonomicznych związanych z hospitalizacjami;
możliwość e-konsultacji w nieoczekiwanej sytuacji np. podczas wyjazdu poza miejsce zamieszkania.

WADY:

brak osobistego kontaktu z lekarzem;
problemy z łączem internetowym i brakiem jego powszechnego dostępu w każdym regionie kraju, a niezbędnego do prawidłowego wykorzystania aplikacji/smartfonów/urządzeń medycznych do prowadzenia zdalnej medycyny;
niedostateczna ochrona danych osobowych pacjenta;
niska jakość usługi;
konieczność obsługi urządzeń przez pacjentów, problemy zgłaszane głównie przez seniorów;
zbyt wolno wprowadzane przez ustawodawcę regulacje prawne w zakresie opieki zdalnej.

Na poziomie centralnym to Ministerstwo Zdrowia jest operatorem wielu programów krajowych, jak i europejskich testujących kolejne możliwości z zakresu telemedycyny. Obecnie funkcjonują m.in. ministerialne programy: Teleplatforma Pierwszego Kontaktu (TPK) oraz Domowa Opieka Medyczna (DOM). Pierwszy z wymienionych programów (https://www.gov.pl/web/zdrowie/tpk) to infolinia działająca poza godzinami pracy placówek POZ tj. 18:00- 8:00, na której można uzyskać konsultację lekarską lub pielęgniarki/położnej. Platforma ma pomagać w sytuacjach nagłego zachorowania, poza godzinami pracy POZ, nagłego pogorszenia stanu zdrowia, gdy nie ma objawów sugerujących stan bezpośredniego zagrożenia życia, a zastosowane środki lub leki dostępne bez recepty nie przyniosły spodziewanej poprawy, gdy zachodzi obawa, że oczekiwanie na otwarcie przychodni POZ może znacząco niekorzystnie wpłynąć na stan zdrowia. Przez platformę można uzyskać poradę, e-receptę, e-zwolnienie. Platforma nie służy przedłużaniu recept na leki przyjmowane w chorobach przewlekłych. Numer telefonu jest taki sam dla całej Polski i jest on bezpłatny tel. 800 1377 200. Drugi z programu, czyli DOM (https://www.gov.pl/web/zdrowie/domowa-opieka-medyczna) składa się z czterech modułów tj.

E-Stetoskop (polega na wykorzystaniu elektronicznych stetoskopów w warunkach domowych w ramach udzielanych świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej przez osoby, po ukończeniu 18 roku życia i po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2, ze współistniejącymi chorobami układu oddechowego);
SmartDoktor (skierowany do pacjentów, którzy nie ukończyli 18 roku życia z pierwotnymi oraz wtórnymi niedoborami odporności, w tym w po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Projekt polega na wykorzystaniu innowacyjnych urządzeń wielofunkcyjnych w ramach udzielanych świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej oraz ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w zakresie świadczeń gruźlica i choroba płuc, otolaryngologia dziecięca, alergologia dla dzieci oraz immunologia);
E-Spirometr (polegał na wykorzystaniu elektronicznych spirometrów w ramach udzielanych świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej przez pacjentów, którzy ukończyli 18. rok życia oraz przebyli zakażenie wirusem SARS-CoV-2, ze stwierdzonymi zaburzeniami poziomu saturacji i tętna, w celu wykrywania potencjalnych zaburzeń czynności płuc, którzy kontynuują leczenie w poradni gruźlicy i chorób płuc) – moduł zakończony
Opaska Telemedyczna (polegał na wykorzystaniu opaski mierzącej tętno, saturację, przypomnienie zażycia leków, wyposażony w przycisk SOS do powiadamiania służb medycznych o zagrożeniu życia, skierowany do pacjentów po ukończeniu 18. roku życia, po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2, wymagających dalszej opieki i diagnostyki w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, którzy byli hospitalizowani z powodu COVID-19).

Stosowanie rozwiązań telemedycznych w czasie pandemii pomogło znacząco ograniczyć kontakty w warunkach zwiększonego ryzyka zakażeniem, a w sytuacji braku zagrożeń epidemiologicznych pozwala unikać niepotrzebnych wizyt w poradniach, czy też czasochłonnych przejazdów do gabinetów lekarskich, poradni. Wiele prostych spraw można i powinno rozwiązywać się już na odległość. System ochrony zdrowia jest coraz lepiej przygotowany do udzielania świadczeń zdrowotnych zdalnie, a pula parametrów zdrowotnych podlegających monitorowaniu stale się zwiększa. Należy jednak wciąż edukować społeczeństwo, zwłaszcza bardzo dużą grupę seniorów, dla których telemedycyna staje się szansą na unikanie hospitalizacji i poważnych powikłań, a tym samym poprawę ich dobrostanu. Warto również w swojej przychodni podstawowej opieki zdrowotnej zapytać o rodzaje świadczeń udzielanych zdalnie, jak również programy telemedyczne, które placówka realizuje.

[1] Telemedyczna Grupa Robocza, Jak skutecznie wykorzystać potencjał telemedycyny w polskim systemie ochrony zdrowia? Warszawa 2018, dostępne przez: http://telemedycyna raport.pl/api/file/events/rtgr/DZP_raportTGR%20raport-www.pdf dn. 28.02.2023 r.

Wojciech Markiewicz-Sandowski30 marca, 202301 kwietnia, 2023AKTUALNOŚCI

Światowy Dzień Walki z Gruźlicą -24 marca

mgr Joanna Dziwiszek,

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc na podstawie materiałów edukacyjnych Zakładu Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą oraz Krajowego Referencyjnego Laboratorium Prątka w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc.

24 marca – Światowy Dzień Walki z Gruźlicą (Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Gruźlicy)

ŚWIATOWY DZIEŃ GRUŹLICY 2023

Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest już od 41 lat i co roku przypada w dniu 24 marca. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zainicjowała to święto 24 marca 1982 roku, czyli w setną rocznicę przekazania opinii publicznej informacji o wyizolowaniu przez Roberta Kocha prątka gruźlicy. Od tego czasu wiele organizacji przeprowadza w tym dniu społeczne działania informacyjne, organizowane są konferencje naukowe. Działania te mają na celu edukowanie społeczeństwa w zakresie wiedzy o samej chorobie, sposobach jej zapobiegania. Coroczne obchody organizowane są pod danym hasłem. Hasło tegorocznego Światowego Dnia Gruźlicy to „Yes! We can end TB – Tak! Możemy zwalczyć gruźlicę”.

Gruźlica (TB) jest chorobą wywołaną przez bakterie zwane mycobacterium tuberculosis. Najczęściej bakterie atakują płuca (gruźlica płuc), ale mogą też zaatakować inne części ciała, np. nerkę, kręgosłup, mózg (gruźlica pozapłucna). Gruźlica nieleczona prawidłowo może być śmiertelna. TB rozprzestrzenia się drogą kropelkową od jednej osoby do drugiej. Bakterie znajdują się w powietrzu wydychanym przez osobę chorą na gruźlicę podczas gdy kaszle, kicha, mówi lub śpiewa. Ludzie znajdujący się w pobliżu i oddychając tym samym powietrzem mogą ulec zakażeniu. Jednak nie każda osoba zakażona prątkiem gruźlicy zachoruje. 90% osób zakażonych ma tzw. latentne zakażenie prątkiem gruźlicy. Osoby te nie czują się chore, nie mają żadnych objawów i nie zakażają innych ludzi. Jeśli układ odpornościowy nie jest w stanie zatrzymać rozwoju prątków gruźlicy, bakterie mnożą się w organizmie i powodują gruźlicę. Niektórzy ludzie zachorują na gruźlicę wkrótce po zakażeniu (w ciągu kilku tygodni), a inni mogą zachorować wiele lat po zakażeniu, gdy odpowiedź ich układu immunologicznego staje się słabsza.

Objawy choroby zależą od miejsca namnażania się prątków gruźlicy. Główne objawy gruźlicy płuc to:

kaszel, który trwa 3 tygodni lub dłużej;
ból w klatce piersiowej;
odkrztuszanie krwi lub plwociny.

Inne objawy gruźlicy to:

osłabienie lub zmęczenie
utrata masy ciała
brak apetytu
dreszcze
gorączka
pocenie się w nocy.

Jakie badania pozwalają wykryć zakażenia TB?

Próba tuberkulinowa

Próba tuberkulinowa polega na śródskórnym wstrzyknięciu w środkową część przedramienia 2 jednostek tuberkuliny (PPD). U osób uczulonych na antygeny (zakażonych prątkiem gruźlicy) w miejscu wstrzyknięcia tuberkuliny, powstaje naciek komórkowy. Im większa jest średnica nacieku powstałego po wstrzyknięciu tuberkuliny, tym większe jest prawdopodobieństwo zakażenia M. tuberculosis Jest to pośredni dowód na zakażenie prątkiem gruźlicy.

Testy IGRA (QuantiFERON®-TB TB Gold i testu T-Spot .TB)

Testy IGRA wykrywające zakażenie prątkiem gruźlicy oparte są na ocenie wytwarzania INFγ przez limfocyty krwi obwodowej. Do wykonania tego badania niezbędne jest pobranie krwi.

Jak leczy się gruźlicę?

Chory na gruźlicę musi przyjmować kilka różnych leków. Leczenie chorych na gruźlicę musi być dwuetapowe:

I ETAP – intensywna faza leczenia przeciwprątkowego powinna trwać ≥ 2 miesiące

II ETAP – leczenie wyjaławiające ≥ 4 miesiące.

Łącznie czas leczenia gruźlicy nie może być krótszy niż 6 miesięcy. Jest to konieczne, aby wyeliminować wszystkie prątki znajdujące się w organizmie. Do leczenia gruźlicy stosuje się najczęściej następujące substancje:

izoniazyd (INH)
ryfampicynę (RIF)
etambutol (EMB) lub streptomycyna (SM)
pirazynamid (PZA)

Przez kilka pierwszych tygodni leczenia należy ograniczyć kontakt z innymi osobami, aby ich nie zakazić. Dalszy etap leczenia, jeżeli pozwoli na to lekarz, można prowadzić w domu. Gruźlica jest całkowicie wyleczalną chorobą jeśli została wcześnie wykryta i będzie prawidłowo leczona. Obecnie największym wyzwaniem w zakresie diagnozowania i leczenia gruźlicy jest jej postać wielolekooporna, czyli tzw. gruźlica MDR TB lub XDR TB. Gruźlica wielolekooporna (MDR TB) oznacza chorobę, która nie reaguje na co najmniej dwa podstawowe leki stosowane w leczeniu: izoniazyd i ryfampicynę. Poważniejszą formą oporności jest XDR, kiedy to prątki gruźlicy oporne są na cztery leki. Gruźlica oporna na leki najczęściej dotyczy osób które:

miały kontakt z osobą chorą na gruźlicę lekooporną;
nie przyjmowały leków zgodnie z zaleceniami lekarza.

Zwalczanie gruźlicy opiera się głównie na szczepieniach populacyjnych oraz wykrywaniu osób, które stanowią źródło zakażenia. W Polsce, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, obowiązkowe jest szczepienie BCG, które chroni niemowlęta i dzieci przed najcięższą postacią gruźlicy, tj. gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Pierwsza dawka szczepionki podawana jest już na oddziale noworodkowym. W Polsce co roku obserwowana jest coraz niższa zapadalność na gruźlicę. W 2021 odnotowano 3704 przypadków zachorowań w porównaniu do np. roku 2011, w którym odnotowano ich 8478, a w roku 1960 było to ponad 85 tys. przypadków.

Zapraszamy do zapoznania się z biuletynem dotyczącym gruźlicy w Polsce oraz innymi informacjami poświęconymi tej chorobie na stronie https://www.igichp.edu.pl/diagnostyka/zaklad-epidemiologii-i-organizacji-walki-z-gruzlica/ oraz https://cotkwiwplucach.dkonto.pl/gruzlica/

Opracowała: mgr Joanna Dziwiszek, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc na podstawie materiałów edukacyjnych Zakładu Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą oraz Krajowego Referencyjnego Laboratorium Prątka w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc.

Wojciech Markiewicz-Sandowski22 marca, 202322 marca, 2023AKTUALNOŚCI

Nowotwory otrzewnej

dr n. med. Tomasz Olesiński
Klinika Chirurgii Nowotworów Układu Pokarmowego I Guzów Neuroendokrynnych
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie,
Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

Nowotwory otrzewnej

WSTĘP:

Otrzewna jest błoną surowiczą pokrywającą od wewnątrz ścianę jamy brzusznej (tzw otrzewna ścienna) oraz znajdujące się w niej narządy (trzewia, tzw otrzewna trzewna). Dzięki niej powstaje przestrzeń (jama otrzewnej) w której mogą przemieszczać się względem siebie pracujące narządy układu pokarmowego (jelita, żołądek) oraz układu rozrodczego żeńskiego (macica, jajowody i jajniki). Nabłonek pokrywający otrzewną stale wydziela i wchłania niewielką ilość płynu, który umożliwia swobodne przemieszczanie się wobec siebie narządów wewnętrznych. Płyn ten krąży pomiędzy blaszkami otrzewnej dzięki grawitacji (spływa w dół) i ruchom oddechowym przepony (zasysany jest do góry przy wdechu). Rolą otrzewnej jest również ochrona organizmu przed następstwami urazów- uszkodzeń przewodu pokarmowego. Powstają wtedy zrosty, które ograniczają zapalenie i uniemożliwiają rozprzestrzenianie się np. treści jelitowej zawierającej miliony bakterii niezbędnych w jelicie, ale zabójczych dla organizmu poza jego światłem. Zdolność ochronna otrzewnej nazywana jest barierą otrzewna-krew. Ma ona korzystne działanie w przypadku urazów, ale paradoksalnie utrudnia leczenie nowotworów zlokalizowanych w otrzewnej, ograniczając przenikanie do jej wnętrza chemioterapii.

Wysoka aktywność metaboliczna, ogromna powierzchnia nabłonka jelitowego, jak narażenie na znajdujące się w pokarmie związki rakotwórcze sprawia, że w układzie pokarmowym (żołądek, trzustka, jelita) rozwija się 1/3 wszystkich nowotworów złośliwych, a jeśli dodać do tego nowotwory układu rozrodczego (jajniki, macica, jądra) i moczowego (nerki i pęcherz) ilość nowotworów rozwijających się w jamie brzusznej jest bardzo duża.

Główne drogi rozsiewu nowotworów to naciek przez ciągłość, przerzuty drogą chłonną (naczynia i węzły chłonne) oraz krwionośną (wątroba, płuca mózg, układ kostny). W przypadku nowotworów wywodzących się z narządów jamy brzusznej pojawia się dodatkowa droga rozsiewu- rozprzestrzenia się do jamy otrzewnej. Rozsiew wewnątrzotrzewnowy niesie ze sobą niestety liczne problemy wynikające ze wspomnianej bariery otrzewna-krew, utrudniającej leczenie cytostatykami, jak również z rozległego zajęcia jelit. Prowadzić może ono do wielopoziomowej niedrożności przewodu pokarmowego uniemożliwiającej odżywianie doustne, a tym samym, wykluczające dalsze leczenie paliatywne chemioterapią. Dobrą odpowiedź na cytostatyki podawane dożylnie obserwowano jedynie w raku jajnika.

Otrzewna może być miejscem nie tylko lokalizacji przerzutów nowotworowych, ale też rozwoju nowotworów pierwotnych. Do lat 90-tych XX wieku uważano, że pojawienie się zmian nowotworowych w otrzewnej- pierwotnych czy przerzutowych- zazwyczaj jest równoznaczne z przegraniem walki z nowotworem. Od momentu wprowadzenia HIPEC (chemioterapia dootrzewnowa w hipertermii) w połączeniu z rozległymi chirurgicznymi zabiegami cytoredukcyjnymi (CRS-cytoreductive surgery), choć nadal jest to bardzo poważna choroba, w wielu przypadkach mamy szansę na jej wyleczenie.

ETIOLOGIA ZMIAN NOWOTWOROWYCH W OTRZEWNEJ:

Nowotwory otrzewnej mogą mieć charakter pierwotny- rozwinęły się z komórek otrzewnej, lub wtórny- powstały w innym narządzie, a otrzewna jest miejscem ich przerzutów. Najczęściej mamy do czynienia ze zmianami wtórnymi powstającymi głównie w drodze rozsiewu raków lub mięsaków narządów zlokalizowanych w jamie brzusznej (układu pokarmowego, narządów rozrodczych czy układu moczowego), ale też opisywano przerzuty zupełnie nieoczywiste, np. raka piersi – nowotworu który pierwotnie nie ma kontaktu z otrzewną.

Mechanizm powstawania przerzutów nie jest do końca poznany. Zapewne może dochodzić do złuszczenia komórek nowotworu do jamy otrzewnej i ich wszczepiania się w otrzewną zarówno na ścianie jamy brzusznej jak i na powierzchni narządów (żołądku, jelitach, wątrobie). Żeby doszło jednak do powstania guza na powierzchni otrzewnej konieczną są dodatkowe czynniki, dziś jeszcze nie do końca poznane. Wydaje się, że część guzów może również powstawać w mechanizmie rozsiewu drogą chłonną- szczególnie tych, które nie mają bezpośredniego kontaktu z otrzewną. Specyfiką rozwoju choroby nowotworowej otrzewnej jest jej wieloogniskowy przebieg (od kilku do nawet kilkuset zmian).Wieloogniskowość i zajęcie jelit często prowadzić może do ich zamknięcia w kilku miejscach jednocześnie (niedrożność wielopoziomowa). Ten typ niedrożności może wykluczać leczenie operacyjne.

Charakterystykę i pochodzenie zmian w otrzewnej przedstawiono w tabeli nr 1.

Tab nr 1: Główne nowotwory pierwotne i wtórne otrzewnej*
Pierwotne	Przerzutowe
Pierwotny międzybłoniak (mesothelioma) – o niskim stopniu złośliwości (low-grade m.) – wielotorbielowaty – brodawkowaty wysoko zróżnicowany – międzybłoniak złośliwy rozlany (DMPM-diffuse malignant peritoneal mesothelioma) – nabłonkowaty – mięsakowaty – dwufazowy Pierwotny rak otrzewnej Torbiele mezotelialne Torbielowaty naczyniak chłonny Fibromatoza Dezmoplastyczny nowotwór drobnookrągłokomórkowy (DSRCT- desmoplastic small round cell tumor)	Nowotwory wyrostka robaczkowego – Gruczolakorak (adenocarcinoma) – śluzowy – jelitowy – z komórek kubkowych (goblet cell) – śluzak rzekomy otrzewnej (PMP- pseudomyxoma peritonei) – śluz bezkomórkowy – rak śluzowy o niskim stopniu złośliwości – rak śluzowy o wysokim stopniu złośliwości Przerzuty innych nowotworów: – rak jelita grubego – rak żołądka – rak jajnika – rak urachalny – rak trzustki – rak jelita cienkiego – mięsaki
*wg: Tom Cecil: Pierwotne i wtórne nowotwory otrzewnej. PZWL 2021

OBJAWY:

Objawy kliniczne nowotworów rozwijających się w otrzewnej zazwyczaj pojawiają się dość późno i towarzyszą zaawansowanej postaci choroby. Otrzewna zmieniona nowotworowo reaguje na chorobę zaburzeniami w produkcji i wchłaniania płynu (tzw wodobrzusze) lub śluzu (nowotwory śluzotwórcze, PMP). Krążenie płynu w otrzewnej sprawia, że komórki nowotworowe gromadzą się głownie w dole brzucha (grawitacyjnie w miednicy), bocznie-wzdłuż jelita grubego (zasysanie płynu przy ruchach oddechowych, szczególnie po prawej stronie) oraz w sieci większej gdzie płyn otrzewnowy jest wchłaniany (górna część jamy brzusznej przy żołądku). Objawy choroby otrzewnej najczęściej związane są z efektem masy: powiększający się obwód brzucha, ucisk na jelita powodujący zaburzenia pasażu, zaparcia, w skrajnym przypadku niedrożność (zatrzymanie gazów i stolca, wymioty). Objawom mogą towarzyszyć bóle o charakterze kolki lub stałe. Ucisk na duże naczynia prowadzić może do upośledzenia powrotu krwi żylnej z kończyn dolnych: bóle i obrzęki nóg, trudności w chodzeniu. Duża masa guza/płynu w otrzewnej może uciskać na przeponę i upośledzać oddychanie, co prowadzi do duszności. Płyn gromadzący się w otrzewnej nie jest wbrew przyjętej opinii wodą, ale bogatobiałkowym płynem podobnym do osocza. Konieczność odbarczania jamy brzusznej poprzez nakłucie i upuszczanie płynu (czasami jest to nawet 5-6 l) powoduje dużą utratę białka, co w połączeniu z trudnościami w jedzeniu i narastającym niedożywieniem prowadzi do niedobiałczenia i obrzęków obwodowych.

DIAGNOSTYKA:

Badania obrazowe mają na celu potwierdzenie obecności zmian w otrzewnej, określenie ich rozległości w kontekście możliwości leczenia, nadzór po leczeniu nad dalszym przebiegiem choroby. Najprostszym badaniem, które pozwala na wstępne rozpoznanie choroby otrzewnej jest ultrasonografia. Badanie takie jest powszechnie dostępne, szybko pozwala rozpoznać obecność i ocenić ilość płynu, wskazać lokalizację guzów, szczególnie tych dużych. Wadą usg jest jego ograniczona czułość w wykrywaniu zmian małych, oraz autorski charakter (brak pełnej dokumentacji zdjęciowej, nawet ten sam lekarz może mieć trudności z oceną dynamiki zmian w czasie).

Badaniem powtarzalnym i obecnie dobrze dostępnym pozostaje tomografia komputerowa (TK). Optymalnie badanie powinno być przeprowadzone po podaniu kontrastu doustnego i dożylnego, cienkimi warstwami, z użyciem aparatu wielorzędowego. Ograniczeniem badania jest mała skuteczność w wykrywaniu guzków o średnicy poniżej 1 cm, oraz cienkich czy drobnoguzkowych nacieków otrzewnowych. Znacznie bardziej czułym w tym zakresie jest rezonans magnetyczny (MRI). Pozwala on na uwidocznienie zmian małych, nawet poniżej 1 cm, odróżnienie zmian pooperacyjnych od podejrzanych o nowotwór, dokładniejszą ocenę samej otrzewnej. Wadą badania jest jego długi czas trwania (cała jama brzuszna to ponad 1,5 godziny w bezruchu, co jest trudne do zniesienia dla chorego) oraz mniejsza dostępność.

W ocenie i różnicowaniu zmian przerzutowych i pooperacyjnych pomocna może być pozytronowa tomografia emisyjna (PET-TK). Badanie wykonane z zastosowaniem radioznacznika (najczęściej F18-Fluorodezoksyglukozy-FDG) pozwala na ocenę aktywności metabolicznej tkanek, a ta zazwyczaj wyższa jest w guzie nowotworowym. Ograniczeniem metody jest również niska czułość w diagnostyce zmian poniżej 1 cm, nacieków śluzowych (w nich nie ma komórek i tym samym wzmożonego gromadzenia znacznika). Fałszywie dodatni obraz mogą też dawać wczesne zmiany pooperacyjne (do 6 tyg po zabiegu tkanki operowane również wykazują wzmożony metabolizm).

W przypadkach o wątpliwym rozpoznaniu konieczne może być uzyskanie materiału do badania histopatologicznego. Weryfikacja rozpoznania zawsze niezbędna jest przy pierwotnych nowotworach otrzewnej (międzybłoniak) oraz przy PMP- śluzaku rzekomym otrzewnej (powstałym w przebiegu guza śluzo twórczego wyrostka robaczkowego- LAMN). W przypadku zmian przerzutowych o typowym obrazie w badaniach TK, oraz znanym i zweryfikowanym ognisku pierwotnym, badanie histopatologiczne nie jest niezbędne. Guzy lite o wysokiej zawartości komórek możemy zweryfikować za pomocą biopsji wykonanej pod kontrolą usg lub TK, guzy śluzowe (ze względu na ograniczoną ilość komórek w skupiskach śluzu) często wymagają bezpośredniego pobrania większego materiału tkankowego z otrzewnej. Materiał ten możemy uzyskać podczas operacji: laparoskopii lub laparotomii zwiadowczej. Podczas takiego zabiegu wskazane jest również dokonanie oceny rozległości zmian w otrzewnej wg skali PCI- ryc 1. Oceniając wielkość zmian w 13 poszczególnych regionach jamy brzusznej otrzymujemy wynik od 0 do 39 pkt.

ryc.1: PCI- wskaźnik zajęcia otrzewnej

LECZENIE:

Pojedyncze przerzuty nowotworowe do otrzewnej, szczególnie pojawiające się po więcej niż 6 miesięcy od leczenia guza pierwotnego, w większości nowotworów (rak jelita, żoładka, jajnika) były wskazaniem do leczenia operacyjnego. Obecność zmian wieloogniskowych dawniej była powodem do rezygnacji z chirurgii i prowadzenia jedynie terapii paliatywnej cytostatykami, niestety zazwyczaj ze złym efektem (bariera otrzewna-krew). Inaczej podchodzono do PMP-śluzaka rzekomego otrzewnej (guz powstały z nowotworu śluzowego wyrostka robaczkowego) oraz pierwotnego międzybłoniaka otrzewnej. Szczególnie w przypadku PMP podejmowano próby rozległych operacji brzusznych, jednak pomimo powolnego przebiegu choroby nowotwór ten zazwyczaj nawracał. Dodatkowo niska zawartość komórkowa w obrębie jezior śluzu ograniczała i tak już gorszą w nowotworach otrzewnej skuteczność chemioterapii dożylnej.

Wprowadzona przez Paula Sugarbakera metoda łącząca chirurgiczne wycięcie zmian (CRS- cytoreductive surgery, chirurgia cytoredukcyjna) i dootrzewnowej chemioterapii w hipertermii (HIPEC- Hyperthermic Intra-Peritoneal Chemotherapy) zmieniły podejście do leczenia wielu nowotworów otrzewnej. Dopiero połączenie tych dwóch procedur (CRS + HIPEC) zaczęło przynosić poprawę wyników leczenia. Sam zabieg operacyjny jest zazwyczaj niezwykle skomplikowaną, wielogodzinną procedurą chirurgiczna, polegającą na wycięciu otrzewnej, resekcjach często kilku narządów i wymaga od chirurga dużego doświadczenia. HIPEC polega na płukaniu otrzewnej roztworem cytostatyku podgrzanego do temperatury 40-42 st.C przez okres od 30 do 90 min. W zabiegu wykorzystuje się specjalistyczne aparaty- perfuzory, wymuszające krążenie płynu w otrzewnej i utrzymujące stałą jego temperaturę. W procedurze wykorzystujemy obecność wspominanej bariery otrzewna – krew, która zmniejsza wchłanianie leku z jamy brzusznej co pozwala na stosowanie znacznie większych i bardziej skutecznych dawek. Skuteczność terapii podnosimy też poprzez podgrzanie roztworu (większa cytotoksyczność leku oraz uszkadzające komórki działanie samego ciepła). Rodzaj leku i czas trwania zabiegu dobierany jest do typu nowotworu. Terapia CRS+HIPEC łączy w sobie dwie metody leczenia, które zazwyczaj staramy się stosować oddzielnie i do tego oddzielone bezpiecznym marginesem czasowym (najlepiej kilku tygodni). Dlatego powinna być stosowana jedynie w wyspecjalizowanych ośrodkach onkologicznych. Lista takich ośrodków w Polsce dostępna jest na stronie: https://www.hipec.pl

Nowotworami w których najchętniej podejmowane są próby zabiegów cytoredukcyjnych są międzybłoniak, śluzak rzekomy, rak jelita grubego, rak żoładka, rak jajnika. Skuteczność leczenia zależy od rodzaju nowotworu, jego stopnia złośliwości oraz zakresu choroby (wg skali PCI). Najlepiej odpowiadającym na takie leczenie nowotworem okazał się śluzak rzekomy. Nawet w przypadku rozległych zmian obejmujących wszystkie obszary jamy brzusznej (PCI 39 pkt) warto podjąć ryzyko operacyjne, jeśli tylko uzyskamy tak zwaną całkowitą cytoredukcję, a więc usuniemy wszystkie widoczne zmiany lub częściowa pozostawiając pojedyncze guzki do 5 mm średnicy. Trwałe wyleczenie z choroby można usiągnąć w tej grupie chorych nawet w 80% przypadków.

Skuteczne może okazać się również leczenie dobrze zróżnicowanych postaci miedzybłoniaka otrzewnej pod warunkiem osiągnięcia całkowitej cytoredukcji oraz raka jelita grubego (jeśli zakres zmian w skali PCI nie przekracza 15-20 pkt i możemy chirurgicznie usunąć wszystkie zmiany). Najgorzej z wymienionych nowotworów rokuje rak żołądka. Wysokie ryzyko nawrotu choroby pomimo doszczętnej cytoredukcji sprawia, że do zabiegu kwalifikujemy jedynie guzy o małym zaawansowaniu (jeśli PCI nie przekracza 7 pkt). W nowotworze tym natomiast wydaje się, że należy rozważyć profilaktyczny zabieg HIPEC (chemioterapii dootrzewnowej) u chorych z grupy wysokiego ryzyka przerzutów do otrzewnej lub obecnego wysiewu w stadium mało zaawansowanym. Dlatego tak ważną w pełnej przedoperacyjnej diagnostyce raka żołądka jest ocena laparoskopowa. Skuteczność chirurgicznej cytoredukcji i HIPEC w innych nowotworach w tym w raku jajnika nadal pozostaje kontrowersyjna i jest przedmiotem kolejnych badań naukowych. Pojawiają się nie tylko nowe wskazania ale też i nowe leki których skuteczność wymaga oceny.

PODSUMOWANIE:

Nowotwory otrzewnej zarówno pierwotne jak i wtórne nadal pozostają poważnym problemem medycznym i rokowanie w ich przypadku jest wątpliwe. Skojarzona terapia cytoredukcyjna w połączeniu z dootrzewnową chemioterapią w hipertermii (CRS+HIPEC) w wielu przypadkach może zmienić losy tych chorych dając szansę nawet na wyleczenie z choroby. Stopień skomplikowania zabiegów chirurgicznych jak i połączenie z jednoczasową chemioterapią, wymusza dla jej bezpiecznego przeprowadzenia tworzenia ośrodków wysokospecjalistycznych. Prowadzone kolejne badania kliniczne pozwalają mieć nadzieje na poszerzenie wskazań do HIPEC o kolejne grupy pacjentów.

Wojciech Markiewicz-Sandowski23 lutego, 202323 marca, 2023AKTUALNOŚCI, DLA KADRY MEDYCZNEJ

Szkolenie dla pielęgniarek – podziękowania

W ramach Programu pn. „Kompleksowa profilaktyka, diagnostyka i leczenie nowotworów oraz chorób układu oddechowego mieszkańców Płocka i powiatu płockiego” w dniu 17.02.2023 r. odbyło się spotkanie zorganizowane przez Okręgową Izbę Pielęgniarek i Położnych Regionu Płockiego.

Dzięki gościnności Dyrekcji Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku szkolenie odbyło się w sali konferencyjnej w Szpitalu.

Tematy poruszane w trakcie szkolenia dla pielęgniarek dotyczyły czynników narażenia zawodowego pielęgniarek w postępowaniu onkologicznym.

Agenda szkolenia

Wstęp do onkologii;
Bezpieczna pielęgniarka w pracy z cytostatykami;
Cytostatyki jako czynnik narażenia zawodowego;
Najczęściej występujące powikłania leczenia onkologicznego:

Cytopenie,
nudności, wymioty,
zapalenie błon śluzowych,
problemy skórne,

Schematy podawania cytostatyków;
Prowadzenie dokumentacji medycznej w trakcie leczenia cytostatykami;
VASCUPORT – czy należy się go bać? – prawidłowa obsługa i pielęgnacja;
Kanały komunikacji dla pacjenta i personelu medycznego.

Prelegentami byli pracownicy Narodowego Instytutu Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie, PIB, Pani dr n. med. Beata Janas, Kierownik Merytoryczny Programu, dr n. med. Michał Kunkiel, lekarz onkolog oraz Pani mgr Jolanta Meller, Kierownik Programu.

Bardzo serdecznie dziękujemy za tak liczny udział personelu pielęgniarskiego, aktywne uczestniczenie i zainteresowanie podejmowanymi zagadnieniami.

Szczególne podziękowania kierujemy do Pani Elżbiety Pleczyńskiej Przewodniczącej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych Regionu Płockiego za wspaniałą organizację spotkania i zaangażowanie na rzecz doskonalenia zawodowego pielęgniarek.

Zespół Programu

Wojciech Markiewicz-Sandowski21 lutego, 202321 lutego, 2023AKTUALNOŚCI