Jolanta Meller,
Kierownik Działu Obsługi Ambulatoryjnej i Rejestracji i
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej -Curie,
PIB, Warszawa

Lato, wakacje to czas na który wszyscy z utęsknieniem czekamy. Zazwyczaj kojarzą się nam z beztroskim czasem, swobodą, odpoczynkiem i podróżami. Niestety bardzo często zapominamy w czasie urlopu o zagrożeniach i zdarza się, że nasza czujność zostaje uśpiona. Bywamy w okresie letniego wypoczynku lekkomyślni i zapominamy o przestrzeganiu podstawowych zasad bezpieczeństwa, co może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych oraz groźnych wypadków. Dowodem na to są coroczne, powakacyjne raporty i statystyki dotyczące wypadków. W 2022 r. odnotowano w Polsce aż 419 przypadków utonięć. Łącznie w wakacje 2022 r. doszło do 4 879 wypadków na drogach. Zginęło 407 uczestników ruchu.

Bezpieczne wakacje będą wtedy, gdy będziemy pamiętać i zwracać uwagę na zagrożenia jakie mogą mieć miejsce w czasie naszego wypoczynku.

 Pamiętajmy, że wakacje to czas, w którym nie powinniśmy tracić czujności zarówno w kwestii spędzania wolnego czasu, jak i tego po co sięgamy do jedzenia i picia. Brak zachowania odpowiedniej ostrożności może skutkować groźnymi dla zdrowia konsekwencjami.

Niebezpieczny szok termiczny

Szok termiczny, nazywany również szokiem cieplnym to stan zagrożenia życia i jest jednym z podstawowych zagrożeń podczas upałów. Może dojść do niego po nagłym kontakcie rozgrzanego ciała z zimną wodą. Konsekwencją takiego zachowania jest nagły spadek temperatury ciała, a w dalszej kolejności – zaburzenia krążenia i oddychania.

Wstrząs termiczny może też wystąpić po:

• intensywnym wysiłku fizycznym;
• opuszczeniu sauny;
• opuszczeniu pomieszczenia, w którym klimatyzacja była ustawiona na znacznie niższą temperaturę niż panująca na zewnątrz;
• skorzystaniu z solarium.

Czynniki, które sprawiają, że jesteśmy bardziej narażeni na wystąpienie szoku termicznego, to:

• zażywanie niektórych leków;
• odwodnienie;
• przemęczenie;
• przewlekłe choroby układu krążenia i układu oddechowego.

Najczęściej wymieniane w literaturze medycznej objawy wstrząsu termicznego to:

• zaburzenia świadomości, a nawet utrata przytomności;
• zawroty głowy, pojawienie się mroczków przed oczami;
• zaburzenia czucia, parestezje;
• hiperwentylacja, czyli zwiększenie częstości oddechów – wynika to z pobudzenia ośrodka oddechowego na skutek obniżenia temperatury otoczenia;
• automatyczny skurcz krtani, mogący skończyć się tak zwanym suchym utonięciem;
• skurcze mięśni.

Jak zachować się w momencie, gdy ktoś w naszym otoczeniu mógł doznać szoku termicznego? Pierwszą rzeczą, którą powinniśmy zrobić, jest zgłoszenie takiej sytuacji do ratownika odpowiedzialnego za bezpieczeństwo na danym terenie wodnym. Jeśli w okolicy nie ma takiej osoby, możemy sami spróbować wydostać poszkodowanego z wody, ale jedynie w przypadku, gdy nie zagraża nam żadne niebezpieczeństwo. Jeśli nie czujemy się pewnie, nie powinniśmy sami wchodzić do wody. Warto również niezwłocznie zadzwonić po pomoc pod numer 112.

Śmiertelne skutki wypoczynku nad wodą                                           

Według statystyk policyjnych w 2022 r. w Polsce odnotowano 419 przypadków utonięć, z czego zaledwie 47 to kobiety. Najwięcej ofiar śmiertelnych letnich kąpieli miało powyżej 50. lat (203 osób). Wśród przyczyn utonięć podaje się m.in. alkohol, kąpiel w miejscu niestrzeżonym, kąpiel w miejscu zabronionym oraz brak ostrożności podczas łowienia ryb.

Aby bezpiecznie spędzić czas nad wodą należy pamiętać o kilku zasadach:

• wybierać akweny, na których są obecni ratownicy,
• nie skakać do wody na główkę, aby uniknąć urazu kręgosłupa,
• nie spożywać alkoholu przed wejściem do wody,
• nie wchodź nagle do wody po dłuższym przebywaniu na słońcu, grozi to szokiem termicznym,
• podczas pływania na sprzęcie wodnym zawsze mieć na sobie kamizelkę ratunkową,
• wybierać się nad akweny w towarzystwie innych osób,
• czytać wszystkie instrukcje i informacje dotyczące warunków kąpieli oraz przestrzegać znaków umieszczonych przy zbiornikach wodnych,
• nie nurkować w wodzie, jeżeli nie znasz jej głębokości,
• pływać z prądem, nie próbować pływać pod prąd,
• nie wrzucać i nie wpychać do wody stojących na pomoście znajomych lub przyjaciół.

Jesteś już w wodzie?

Pamiętaj, że ciało ludzkie składa się z w większości z wody oraz z tkanki tłuszczowej. Bez problemów unosi się w wodzie, jeśli nie wpadniemy w panikę. Przyjmując pozycję embrionalną, woda uniesie ciało jak korek, a głowa pozostanie na powierzchni. Im większa część ciała zanurzona jest w wodzie, tym lepsza wyporność. Szanse na pozostanie na powierzchni zmniejsza uniesienie rąk do góry, co powoduje również, że głowa zacznie się zanurzać.

Salmonella ukryta w lodach i ciastkach z kremem

W okresie wakacyjnym obserwuje się wzrost zachorowań na salmonellozę – chorobę wywoływaną przez pałeczki Salmonelli. Źródłem infekcji są w głównej mierze produkty pochodzenia zwierzęcego, w tym przede wszystkim mięso i jajka. W lecie do zakażenia Salmonellą najczęściej dochodzi w wyniku spożycia rozmrożonych i ponownie zamrożonych lodów. Znane są również przypadki zachorowań na skutek zjedzenia niewłaściwie przechowywanego kremu do ciasta.

 Salmonella jest klasyfikowana jako jedna z tzw. chorób brudnych rąk, jest silnie zaraźliwa. Do zakażenia dochodzi przede wszystkim poprzez spożycie skażonej żywności – takiej, jak:

• produkty pochodzenia zwierzęcego, np. mięso, podroby, mleko, jaja;
• wyroby cukiernicze, np. lody, bita śmietana;
• wyroby z dodatkiem surowych jaj, np. tatar, kogel-mogel;
• skażona woda.

Typowe objawy zakażenia salmonellą to:

• ból brzucha,
• wymioty,
• wodnista ostra biegunka o dużej częstotliwości.

U chorych często występuje gorączka lub stan podgorączkowy oraz bóle głowy. Wskutek częstego wypróżniania może dojść do odwodnienia organizmu lub zaburzenia poziomu elektrolitów w organizmie.

W celu zapobiegania wystąpienia salmonellozy należy unikać spożywania żywności niewiadomego pochodzenia. Dodatkowo należy przestrzegać podstawowych zasad higieny osobistej, czyli przede wszystkim myć ręce przed każdym posiłkiem.

Zemsta faraona podczas zagranicznych podróży

Biegunka podróżnych, nazywana potocznie zemstą faraona lub zemstą sułtana, występuje u ok. 60-70 proc. osób udających się na wakacje do państw tropikalnych i subtropikalnych. Wykazano, że duży wpływ na jej wystąpienie mają niskie standardy higieniczne obowiązujące w danym kraju.

W większości przypadków biegunka podróżnych wywoływana jest przez zakażenie bakteryjne na skutek picia nieprzegotowanej wody, spożywania niewłaściwie przygotowanych posiłków i nie mycia rąk przed jedzeniem. Ryzyko zachorowania na zemstę faraona jest wysokie w przypadku podróży do: Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji Południowej i państw Bliskiego Wschodu.

Groźne skutki odwodnienia

Woda stanowi istotny składnik odżywczy dla każdej komórki organizmu i jest jednym z podstawowych materiałów budulcowych. Przyczynia się do regulowania wewnętrznej temperatury ciała i służy do transportowania oraz metabolizowania węglowodanów i białek. Pomaga także w oczyszczaniu organizmu i wypłukiwaniu toksyn. Prawidłowe nawodnienie odpowiada za:

• przenoszenie składników odżywczych i tlenu do komórek ciała,
• wspomaganie trawienia,
• wypłukiwanie bakterii z pęcherza,
• normalizację ciśnienia krwi,
• ochronę narządów i tkanek,
• utrzymanie równowagi elektrolitowej.

Niestety odwodnienie organizmu jest jednym z często bagatelizowanych problemów wakacyjnych wojaży. Ryzyko odwodnienia organizmu zwiększa się podczas upałów, ponieważ, wówczas wydzielamy większą ilość potu, wraz z którym tracimy sporą ilość wody.

Objawy odwodnienia

Osoba odwodniona ma suchą i zimną skórę, suche usta oraz oczy, które w poważnych przypadkach odwodnienia stają się zapadnięte. Inne objawy odwodnienia u dorosłych to:

• uczucie pragnienia,
• zmęczenie,
• bóle głowy,
• zawroty głowy lub oszołomienie,
• rzadkie oddawanie moczu,
• ciemnożółty mocz.

W czasie upalnych dni dorosły człowiek powinien wypijać ok. 3 l wody dziennie, w zależności od poziomu aktywności fizycznej. Oprócz tego można nawadniać organizm, spożywając owoce o dużej zawartości wody np. arbuzy czy nektarynki. Co ważne, odwodnieniu organizmu sprzyjają również zatrucia pokarmowe z towarzyszącą biegunką. W takiej sytuacji należy pamiętać o regularnym nawadnianiu organizmu i podawaniu elektrolitów.

Alarmujące skutki opalania                                                                                                

Udar słoneczny występuje na skutek bezpośredniego kontaktu ze słońcem:                                                               

• w gorącym klimacie,
• w gorące parne dni,
• podczas dużego nasłonecznienia (zwłaszcza głowy),
• w trakcie pracy w gorącym i wilgotnym powietrzu bez właściwej cyrkulacji powietrza,
• podczas wysiłku na świeżym powietrzu.

Jego pierwszymi, charakterystycznymi objawami są:

• temperatura ciała powyżej 40. stopni Celsjusza,
• gorąca i sucha skóra,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• drgawki,
• uczucie splątania,
• zaburzenia świadomości.

Wystąpieniu udaru słonecznego sprzyja niedostosowane do temperatury ubranie oraz odwodnienie.

Chcąc zapobiegać występowaniu udaru należy w czasie największego nasłonecznienia (od godz. 11.00 do 16.00) unikać przebywania na zewnątrz, ewentualnie można pozostać w cieniu. Dodatkowo, w wyżej wymienionych godzinach należy wystrzegać się uprawiania aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.

Warto także pamiętać, że według statystyk, na udar słoneczny bardzo często zapadają niemowlęta. Niestety wielu opiekunów doprowadza do nieświadomego przegrzania organizmu dziecka przez przykrywanie go w upały grubym kocykiem.

Pierwsza pomoc w przypadku udaru słonecznego

Pierwszy i najważniejszy krok to przede wszystkim przeniesienie osoby dotkniętej udarem w zacienione miejsce. Należy pamiętać, by wezwać pogotowie ratunkowe – a w tym czasie stale schładzać ciało chorego. W ciągu godziny temperatura ciała powinna spaść poniżej 38,8 stopni Celsjusza. W tym celu ciało można polewać chłodną (nie zimną!) wodą lub obłożyć wilgotnymi tkaninami. Jeżeli mamy taką możliwość, możemy również posłużyć się wiatrakiem.

Bolesne oparzenia słoneczne 

Oparzenia słoneczne są częstą konsekwencją ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Pojawiają się one na skutek zbyt długiego opalania i niedostatecznej ochrony przeciwsłonecznej.

Oparzenia słoneczne przyjmują formę czerwonego, wyraźnie widocznego rumienia na skórze, który nie pojawia się od razu, lecz po upływie ok. 4-6 godzin od momentu nadmiernego wystawienia ciała na promieniowanie UV. Zwykle towarzyszy mu ból podczas dotyku, pieczenie, oparzone miejsca mogą być obrzęknięte i cieplejsze. Czasami uwidaczniają się wypełnione surowicą pęcherze. Niepokojącym objawem są dreszcze, osłabienie i gorączka, które wymagają konsultacji z lekarzem.

Objawy najsilniej odczuwalne są od 12 do 24 godzin po ekspozycji na słońce. Efektem końcowym jest złuszczenie się skóry. W żadnym razie widocznych na skórze bąbli nie należy przekłuwać! Znajdująca się w nich surowica stanowi naturalny płyn chłodzący skórę, a przekłucie ich może doprowadzić do powstania blizn, a nawet do nadkażenia. Nie wolno też odrywać złuszczającego się naskórka – proces ten powinien zachodzić we własnym tempie.

W przypadku oparzeń słonecznych stosuje się stopniowanie opierające się na trzech poziomach uszkodzeń skóry:

• oparzenia słoneczne pierwszego stopnia – najłagodniejsze i występujące najczęściej, dotyczące tylko zewnętrznej warstwy naskórka, dość szybko się goją,
• oparzenia słoneczne drugiego stopnia – dotyczą zewnętrznej warstwy naskórka i skóry właściwej, zaczerwienieniom towarzyszą pęcherze z płynem surowiczym, konieczne może być zastosowanie zaleconych przez lekarza produktów na gojenie, a leczenie może trwać wiele tygodni,
• oparzenia słoneczne trzeciego stopnia – są rzadkie, odnoszą się do warstwy zewnętrznej i wewnętrznej, dotyczą naskórka, skóry właściwej, tkanki podskórnej i nerwów, towarzyszy im brak czucia w miejscu objętym oparzeniem, bezwzględnie wymagają leczenia pod kontrolą lekarza.

Oparzeń słonecznych nie należy bagatelizować. Przede wszystkim nie należy smarować oparzeń słonecznych tłustym kremem. Na oparzenia słoneczne można zastosować:

• żelem aloesowym, np. żel aloesowy Holika Holika – aloes na oparzenia słoneczne działa kojąco i łagodząco, wspomaga gojenie, chłodzi i nawilża, wchłania się szybko w skórę (cztery razy szybciej niż woda) i regeneruje naskórek, stosowany jest na różnego rodzaju podrażnienia i obrzęki, nadaje się również do skóry wrażliwej i skłonnej do alergii,
• pianką z D-panthenolem (czyli prowitaminą B5) – nawilża skórę, łagodzi podrażnienia i zmniejsza uczucie pieczenia skóry, ale też świądu przy jej złuszczaniu, przyspiesza regenerację naskórka, dodaje mu elastyczności i koi zaczerwienienia na skórze,
• kremem z alantoiną – łagodzi podrażnienia, wspomaga procesy regeneracji skóry i nawilża ją.

Najważniejsze zasady, którymi należy kierować się, żeby uniknąć oparzeń słonecznych:

• regularnie powtarzać aplikację kremu z filtrem – nie rzadziej niż co 2-3 godziny, dotyczy to również kosmetyków wodoodpornych, które np. ścierają się podczas używania ręcznika;
• krem nakładać zgodnie z zaleceniami producenta, gdyż działa on po zaaplikowaniu odpowiedniej ilości,
• kosmetyk należy nakładać bardzo starannie, żeby nie pozostawić pustych miejsc bez ochrony przeciwsłonecznej, dotyczy to również np. płatków uszu,
• nie używać kosmetyków z filtrem z poprzedniego sezonu, ponieważ nie można mieć pewności co do tego, czy nadal skutecznie chroni skórę,
• pamiętaj o piciu dużej ilości wody, nie tylko po to, żeby uniknąć odwodnienia, ale również, żeby nawodnić skórę od wewnątrz,
• po każdym opalaniu należy posmarować skórę balsamem po opalaniu, który nawilży ją i ukoi.

Niebezpieczne ukąszenia kleszczy

W okresie wiosenno-letnim częściej wybieramy się na spacery na łonie natury. Znacznie więcej czasu spędzamy także na świeżym powietrzu – w lasach i parkach. Wówczas często zapominamy o odpowiedniej ochronie przed kleszczami, których ukąszenie może skutkować wystąpieniem m.in. boreliozy, kleszczowego zapalenia mózgu i babeszjozy. Z tego powodu należy obowiązkowo stosować preparaty odstraszające te pajęczaki i po każdym spacerze sprawdzać skórę i ubranie, aby wykluczyć przyniesie kleszczy z dworu.

Zaskakujące choroby tropikalne

Choroby tropikalne stanową duże zagrożenie dla osób, podróżujących do krajów egzotycznych. Z tego powodu przed wyjazdem do większości z nich warto sprawdzić, jakie szczepienia są zalecane dla turystów z Europy.

Wśród niebezpiecznych chorób tropikalnych, wymieniane są m.in.: malaria, pełzakowica amebowa (ameboza), leiszmanioza trzewna i skórna, dur brzuszny, denga, gorączka krwotoczna, trąd, cholera, schistosomatoza i histoplazmoza.

Śmiertelne ukąszenia węża

Podczas urlopu spędzanego w Polsce nie specjalnie musimy obawiać się ukąszenia węża. Warto jednak wiedzieć, że w naszym kraju można natknąć się na cztery gatunki tych gadów: gniewosza plamistego, węża Eskulapa, zaskrońca zwyczajnego i żmiję zygzakowatą.

Tylko ostatni z wymienionych węży jest jadowity i może bezpośrednio zagrozić życiu człowieka. Szczególnie licznie występuje on w okolicach Białegostoku, a także na Pomorzu i w Bieszczadach. Roczna liczba ukąszeń żmii zygzakowatej w Europie szacowana jest na: 15-25 tys., z czego zaledwie ok. 30 to przypadki śmiertelne.

Podczas wakacji warto zachować czujność i monitorować stan swojego zdrowia. Nie zaszkodzi też sprawdzić, czy teren, na którym wypoczywamy, jest bezpieczny.