Choroby nowotworowe
Choroby nowotworowe stanowią istotny problem społeczny i medyczny. W Polsce każdego roku rozpoznaje się ok. 160 tys. nowych zachorowań oraz rejestruje się ok. 100 tys. zgonów; liczby te z każdym rokiem rosną. Uważa się iż jedynie 5-10% nowotworów ma podłoże dziedziczne zaś pozostałe 90% zależy od czynników środowiskowych i stylu życia. Regularne badania profilaktyczne umożliwiają wczesne rozpoznanie nowotworu i wdrożenie skutecznego leczenia zaś odpowiednie zachowania prozdrowotne przekładają się na spadek spadek nowych zachorowań i umieralności.
Objawy
Objawy chorób nowotworowych
NIEZAMIERZONA UTRATA MASY CIAŁA
Niezamierzona utrata masy ciała
Niezamierzona utrata masy ciała jest zawsze objawem niepokojącym i wymaga pogłębionej diagnostyki. Lekarz POZ jest z reguły pierwszą osobą, do którego pacjenci zgłaszają się z tym problemem.
Pamiętaj!
W przypadku utraty masy ciała nie kieruj się wyliczeniem BMI (u osoby ważącej początkowo 120 kg w przypadku utraty np. 10 kg BMI nadal może być prawidłowe lub wskazywać na nadwagę), tylko zwróć uwagę na procent utraconej masy ciała oraz czas, w jakim ona wystąpiła. Zdecydowanie bardziej niepokojąca będzie utrata masy ciała w czasie np. 1-3 miesiące, niż w przeciągu roku.
W badaniu podmiotowym zwróć uwagę na:
- Stany gorączkowe/podgorączkowe – mogą wskazywać na przyczynę infekcyjną, gruźlicę, zakażenie wirusem HIV oraz choroby limfoproliferacyjne i nowotwory lite (zwłaszcza przerzuty w obrębie wątroby).
- Jadłowstręt – jadłowstręt psychiczny, zespół złego wskazania, niewydolność nerek/wątroby, choroby nowotworowe.
- Zwiększony apetyt – nadczynność tarczycy, cukrzyca.
- Dysfagia – achalazaja przełyku, zwężenie przełyku (np. powikłanie GERD), zmiany naciekowe/guz w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych.
- Nudności/wymioty – zapalenie błony śluzowej żołądka/przełyku, GERD, achalazja przełyku, nowotwór w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego.
- Chrypka – objawy pozaprzełykowe GERD, rak krtani.
- Biegunka – choroby zapalne jelit, nowotwór jelita grubego.
- Kaszel – rozedma/włóknienie płuc, POChP, niewyrównana niewydolność serca, rak płuca.
- Krwioplucie – zapalenie dolnych dróg oddechowych, zatorowość płucna, rozstrzenia oskrzeli, rak płuca.
- Żółtaczka – niewydolność wątroby ostra/przewlekła, marskość wątroby, zmiany przerzutowe.
- DUSZNOŚĆ – pilnie skieruj do szpitala na diagnostykę!
Pamiętaj!
Dokładnie zebrany wywiad ukierunkuje Cię na wstępne rozpoznanie.
Badanie przedmiotowe
- Limfadenopatia – białaczka, chłoniak, zmiany przerzutowe, sarkoidoza.
- Opór w jamie brzusznej – zmiana guzowata w obrębie wątroby, trzustki, jelit, hepa-
tosplenomegalia, zmiana guzowata w rzucie nerki. - Hiperpigmentacja skóry – choroba Addisona.
- Nadczynność tarczycy.
- Zmiany osłuchowe nad płucami – niewydolność serca, płyn w opłucnej, POChP, rak płuca.
- Obrzęki obwodowe – niewydolność serca, choroby nerek, hipoalbuminemia.
Pamiętaj!
Dokładne badanie przedmiotowe ukierunkuje Cię na zlecenie odpowiednich badań dodatkowych.
Badania laboratoryjne, które możesz wykonać, aby przybliżyć się do rozpoznania/ wykluczenia choroby rozrostowej:
Morfologia, OB, transaminazy, kał na krew utajoną, TSH, glikemia na czczo (test obciążenia glukozą), hemoglobina glikowana, kreatynina, proteinogram, badanie ogólne moczu, białko całkowite, albumina.
Wykonaj w zależności od wskazań:
USG jamy brzusznej, USG tarczycy, rentgen klatki piersiowej, gastroskopia, kolonoskopia.
Skieruj do odpowiedniego specjalisty w przypadku wykluczenia choroby nowotworowej w powyższych badaniach.
SKIERUJ na konsultację w NARODOWYM INSTYTUCIE ONKOLOGII w każdym przypadku podejrzenia choroby limfoproliferacyjnej lub zmiany ogniskowej w badaniach laboratoryjnych lub obrazowych.
ZMIANA RYTMU WYPRÓŻNIEŃ
Zmiana rytmu wypróżnień
- Zmiana rytmu wypróżnień jest częstym, czasem lekceważonym, a zarazem trudnym do interpretacji objawem klinicznym. Objaw ten definiuje się jako nagłą lub stopniowo narastającą zmianę w zakresie pory oddawania stolca (zwłaszcza wypróżnienia nocne), jego konsystencji (biegunka lub zaparcie) oraz częstotliwości wypróżnień, która powoduje dyskomfort, bądź niepokój pacjenta.
- Zmiana rytmu wypróżnień u znacznej części pacjentów nie jest spowodowana rakiem lub inną chorobą organiczną jelita grubego.
- Problem stanowi wytypowanie tych osób spośród zgłaszających się do lekarza, u których ryzyko raka jest wyższe, tak aby została zachowana równowaga pomiędzy korzyściami i ewentualnymi niekorzystnymi konsekwencjami postępowania zachowawczego lub diagnostyki endoskopowej jelita grubego.
- Najczęściej wymienianymi objawami alarmowymi, sugerującymi szybkie wykonanie
kolonoskopii są:- krwawienie z jelita grubego (krew na stolcu, zmieszana ze stolcem, krew na papierze toaletowym, smoliste stolce),
- niedokrwistość i syderopenia,
- utrata masy ciała,
- gorączka,
- wiek wystąpienia objawów powyżej 50 r.ż.,
- wywiad rodzinny raka jelita grubego,
- dolegliwości nocne.
DYSFAGIA
Dysfagia
Dysfagia to utrudnione przechodzenie pokarmów z jamy ustnej do żołądka.
Jest to najbardziej swoisty objaw chorób przełyku i nie powinien być nigdy lekceważony lub bezkrytycznie przypisywany, np. zaburzeniom emocjonalnym. Nie należy go także mylić z kulą gardłową, dawniej określaną mianem „kuli histerycznej” (globus hystericus).
- Do dysfagii przedprzełykowej spowodowanej trudnością w zapoczątkowaniu aktu połykania mogą prowadzić:
- choroby ośrodkowego układu nerwowego (niektóre postacie udaru, guzy mózgu, choroby rdzenia, stwardnienie rozsiane, niedokrwienie). W takiej sytuacji często współwystępują inne objawy przemawiające za mózgowym pochodzeniem trudności połykania, np. zaburzenia mowy, drżenia mięśniowe, zaburzenia równowagi,
- choroby dotyczące układu mięśniowego, czy nerwów obwodowych (zapalenia mięśni, cukrzyca),
- guzy krtani, z chrypką poprzedzającą wystąpienie trudności połykania, choroby tarczycy z jej powiększeniem i często objawami nadczynności (drżenie rąk, wzmożona pobudliwość nerwowa),
- uchyłki w górnej części przełyku z przykrym zapachem z ust, będącym następstwem fermentacji treści zalegającej w uchyłku.
- Dysfagia przełykowa zachodzi już po sprawnym połknięciu kęsa pokarmowego i niezaburzonym przedostaniu się pokarmu do światła przełyku.
- Najczęściej do zaburzenia połykania w fazie przełykowej dochodzi na skutek przeszkody mechanicznej. Najważniejszą jest nowotwór przełyku lub połączenia przełyku i żołądka. Inne to zwężenia pooparzeniowe (po oparzeniu termicznym, chemicznym), ucisk z zewnątrz na przełyk, ciała obce.
- Rzadziej przyczyną trudności w połykaniu są zapalenia, bądź uszkodzenia polekowe (warto tu wymienić leki stosowane w osteoporozie, czy niektóre antybiotyki). Sporadycznie przyczyną są zaburzenia mięśniowo-nerwowe.
- Dysfagia zawsze wymaga diagnostyki, w tym przypadku badaniem niezbędnym jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego.
ZMIANY OGNISKOWE W WĄTROBIE
Zmiany ogniskowe w wątrobie
Z uwagi na coraz większą dostępność badań obrazowych oraz rozwój współczesnych
technik obrazowania, obecność zmian ogniskowych w wątrobie jest stwierdzana coraz powszechniej.
Większość zmian jest rozpoznawana przypadkowo w badaniu USG, przy okazji prowadzonej diagnostyki ambulatoryjnej, z powodu objawów ogólnych, takich jak: znamienna utrata masy ciała, dolegliwości bólowe w jamie brzusznej, zaburzenia rytmu wypróżnień etc.
Zmiany łagodne:
- naczyniaki wątroby (najczęstsze, 3-20% populacji, K/M 3:1, 30-50 lat, owalne, hiperechogeniczne, ostro odgraniczone od otoczenia),
- torbiele wątroby (ok. 18% populacji, wykrywane w każdym wieku niezależnie od płci),
- ogniskowy rozrost guzkowy (FNH) (ok. 2,5-8% populacji, głównie kobiety 30-50 lat, „koło rowerowe ze szprychami”, blizna centralna),
- gruczolak wątrobowokomórkowy (rzadki 0,001% populacji, najczęściej u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną).
Zmiany złośliwe:
- przerzuty raka (rak jelita grubego, płuca, piersi) – częstsze.
- pierwotne guzy wątroby (rak wątrobowokomórkowy (HCC), rak dróg żółciowych (ICC) – rzadsze.
We wszystkich przypadkach, w których wykonywana jest diagnostyka (TK zmian w wątrobie i wykonywane jest TK jamy brzusznej), należy rozważyć dodatkowo rozszerzenie badania o inne regiony ciała (TK klatki piersiowej, TK miednicy). Skraca to łączny czas diagnostyki pacjenta oraz przyspiesza rozpoczęcie ew. leczenia onkologicznego.
W celu różnicowania zmian w wątrobie pomocne może być oznaczenie markerów nowotworowych, markery przydatne w diagnostyce guzów wątroby to CEA (rak jelita grubego, rak żołądka, rak trzustki), Ca 19.9 (rak trzustki, dróg żółciowych oraz pęcherzyka żółciowego) oraz AFP (wartość >500 ng/ml z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na raka wątrobowokomórkowego).
KRWAWIENIE Z PRZEWODU POKARMOWEGO
Krwawienie z przewodu pokarmowego
Sposób diagnostyki krwawienia z przewodu pokarmowego zależy od jego charakteru
oraz objawów pacjenta. Jawne krwawienie, powodujące objawy, musi być zawsze ewaluowane w warunkach szpitalnych.
- Krwawienie przewlekłe: okresowo widoczna domieszka niewielkiej ilości krwi w kale, niedokrwistość, krew utajona w stolcu może być diagnozowane w warunkach ambulatoryjnych.
- Na źródło krwawienia może wskazywać wywiad, ale ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu endoskopowego.
ŻÓŁTACZKA
Żółtaczka
- Żółtaczka to objaw polegający na zażółceniu skóry, błon śluzowych i białkówki oczu wskutek nagromadzenia się bilirubiny w surowicy krwi i tkankach organizmu.
- Żółtaczka jest objawem wielu chorób o całkowicie odmiennej naturze. Zwiększone stężenie bilirubiny we krwi, prowadzące do zażółcenia skóry i białkówek, może być wynikiem jej nadmiernego wytwarzania, zahamowania metabolizmu lub utrudnionego wydalania.
- Nadmierne wytwarzanie: przyspieszony rozpad prawidłowych krwinek czerwonych (hemoliza, rozległe krwiaki, uszkodzenie i rozpad dużej masy włókien mięśniowych).
- Zahamowanie metabolizmu: zapalenia wątroby – wirusowe, alkoholowe, polekowe, inne, wrodzona mniejsza aktywność enzymów metabolizujących (zespól Gilberta).
- Utrudnione wydalanie: mechaniczna przeszkoda odpływu żółci (kamienie w przewodach żółciowych, guzy dróg żółciowych i guzy trzustki), cholestaza, czyli zahamowanie wypływu żółci z komórek wątroby lub z drobnych przewodów żółciowych (w przebiegu zapalenia wątroby, po lekach).
PRZEŁYK BARRETTA
Przełyk Barretta
- Przełyk Barretta to stan, w którym nabłonek wielowarstwowy płaski wyściełający dalszy odcinek przełyku zostaje zastąpiony na jakimkolwiek obszarze przez nabłonek jednowarstwowy walcowaty z metaplazją jelitową. Przełyk Barretta należy podejrzewać, gdy w badaniu endoskopowym stwierdza się nabłonek walcowaty powyżej połączenia żołądkowo-przełykowego.
- Na ostateczne rozpoznanie pozwala wynik badania histologicznego wycinka, ujawniający obecność nabłonka typu jelitowego (metaplazja jelitowa).
- Dobrze poznane czynniki ryzyka rozwoju przełyku Barretta to wiek >50 lat, płeć męska, rasa biała, przewlekła choroba refluksowa przełyku (GERD), przepuklina rozworu przełykowego, zwiększony wskaźnik masy ciała (BMI) i otyłość typu brzusznego (jakość danych wysoka).
- U chorych obciążonych licznymi wyżej wymienionymi czynnikami ryzyka może być uzasadnione wykonywanie endoskopowych badań przesiewowych w kierunku przełyku Barretta.
- Zalecamy, aby nie wykonywać badań przesiewowych w kierunku przełyku Barretta w ogólnej populacji chorych na GERD. Nie udowodniono bowiem wystarczająco korzyści z takich badań u chorych na GERD bez innych czynników ryzyka.
- Sugerujemy prowadzenie nadzoru endoskopowego u chorych z przełykiem Barretta i skierowanie na wizytę u gastroenterologa.
KRWIOMOCZ
Krwiomocz
Diagnostyka makroskopowego krwiomoczu.
Krwiomocz dotyczący populacji dorosłych leczonych w ośrodkach Podstawowej Opieki Zdrowotnej (w wybranych krajach europejskich i USA) występuje w zakresie od 2.5% do 4.3%. Przemijający krwinkomocz może występować od 6% do 39% w danej populacji, natomiast przewlekły, potwierdzony w co najmniej 3 kolejnych próbkach moczu, zdarza się zdecydowanie rzadziej i stwierdza się w zakresie od 0.5% do 2%.
Przyczynami krótkotrwałych epizodów krwiomoczu mogą być: intensywny wysiłek, stosunek płciowy, niewielkie urazy oraz kontaminacja moczu w przebiegu krwawienia miesięcznego.
Zawsze w przypadkach, gdy występuje krwiomocz powinniśmy zalecić wykonanie dalszej diagnostyki. Jedynym wyjątkiem mogą być tu młode, zdrowe kobiety z objawami sugerującymi zakażenie dróg moczowych. W tym przypadku po otrzymaniu wyniku posiewu moczu powinno wdrożyć się właściwą antybiotykoterapię, a kontrolne, ogólne badanie moczu wykonać sześć tygodni po zakończeniu leczenia.
Diagnostyka makroskopowego krwiomoczu.
Wykonaj dokładne badanie przedmiotowe (m.in. pomiar ciśnienia tętniczego).
Zbierz wywiad w kierunku czynników ryzyka:
- Objawów zakażenia układu moczowo-płciowego (pęcherz moczowy, cewka moczowa, gruczoł krokowy).
- Palenia papierosów.
- Występowania środowiskowych czynników ryzyka.
- Objawów związanych z zaburzeniami dolnych dróg moczowych.
- Epizodów krwiomoczu w wywiadzie.
- Chorób, w których jednym z objawów może być krwiomoczem (nowotwór pęcherza moczowego, nerki, gruczołu krokowego).
- Kamicy układu moczowego.
- Nawrotowych zakażeń układu moczowo – płciowego.
- Innych czynników mogących powodować krwiomocz (np. wady wrodzone, leki, radioterapia).
- Innych problemów internistycznych (choroby występujące w rodzinie, występowanie obrzęków obwodowych lub inne cechy przewodnienia organizmu).
Wykonaj badania laboratoryjne:
- Badanie ogólne moczu – powszechnie stosowany jest test paskowy, który charakteryzuje się dużą czułością od 91% do 100% oraz swoistością rzędu 65% do 99% w wykrywaniu krwiomoczu. Test paskowy powinien być zweryfikowany analizą mikroskopową osadu moczu, pomocną w analizie źródła krwiomoczu: pochodzenia kłębuszkowego lub niekłębuszkowego. Ponadto badanie ogólne moczu ma na celu wczesne wykrycie białkomoczu.
- W szczególnych sytuacjach wykonaj cytologię osadu moczu – badanie moczu w kierunku komórek patologicznych; nie jest metodą czułą (66%-79%), ale charakteryzuje ją wysoka swoistość (95%-100%) w wykrywaniu nowotworów pęcherza moczowego, szczególnie raków o wysokiej złośliwości.
- Posiew moczu – szczególnie zalecany u pacjentów z objawami dyzurycznymi lub wcześniej leczonych z powodu zakażenia układu moczowego.
Skieruj do specjalisty:
- jeśli w badaniach zdiagnozowane zostaną patologie lub jeśli chory jest w grupie wysokiego ryzyka (należy skierować pacjenta do urologa, który wykona cystoskopie i inne specjalistyczne badania diagnostyczne).
- gdy występuje krwiomocz pochodzenia kłębuszkowego (należy pacjenta skierować do nefrologa).
Jeśli wszystkie badania nie wykazały patologii, zalecane jest wykonanie: badania ogólnego moczu, cytologii moczu oraz pomiar ciśnienia tętniczego w odstępach po 6, 12, 24 i 36 miesiącach. W przypadku wystąpienia nieprawidłowych wyników należy skierować pacjenta do urologa (ew. nefrologa).
Diagnostyka
Lekarz POZ ma możliwość wystawienia skierowania na badania laboratoryjne, mogące przybliżyć go do postawienia rozpoznania choroby nowotworowej. Należy pamiętać, że badania są zlecane w oparciu o wynik badania podmiotowego oraz przedmiotowego, które nadal są podstawą badania lekarskiego. Dodatkowo lekarza POZ może zlecić wykonanie badań obrazowych, z których podstawą wydaje się być badanie rentgenowskie klatki piersiowej, ultrasonograficzne jamy brzusznej, gastroskopia i kolonoskopia.
Poniżej przedstawiono wybrane badania finansowane przez NFZ w ramach POZ wraz
z przykładowym powiązaniem odchyleń w tych badaniach z chorobą nowotworową.
PAMIĘTAJ! Zawsze wyklucz przyczyny niezwiązane z chorobą rozrostową, zanim skierujesz do specjalisty onkologa!
Badania na obecność nowotwora
BADANIA PODSTAWOWE
Badania podstawowe
Badania biochemiczne
- HIPETRANSAMINAZEMIA – zmiany rozrostowe w obrębie dróg żółciowych i wątroby.
- Zwiększona aktywność FOSFATAZY ZASADOWEJ – zmiany przerzutowe w kościach
i wątrobie, nowotwory narządu rodnego, nowotwory pierwotne kości. - HIPERKALCEMIA – przerzuty nowotworowe do kości, nowotwory pierwotne kości,szpiczak mnogi.
szpiczak mnogi. - HIPOALBUMINEMIA – zespół wyniszczenia nowotworowego.
- HIPONATREMIA – występuje w zmianach rozrostowych w obrębie OUN i płuc.
- HIPERBILIRUBINEMIA – zmiany rozrostowe w obrębie wątroby i dróg żółciowych.
- PROTEINOGRAM – w przypadku podejrzenia szpiczaka mnogiego.
Badania hematologiczne
- MORFOLOGIA
Pamiętaj!
Pojedynczy wynik nie świadczy o nieprawidłowości, powtórz badanie celem wykluczenia błędów!
Wyklucz stan zapalny oraz przyczyny niedoborowe niedokrwistości!
- LEUKOCYTOZA – choroby limfoproliferacyjne (chłoniaki, białaczki – ZWRÓĆ UWAGĘ NA ROZMAZ – limfocytoza, eozynofia, monocytoza).
- LEUKOPENIA – choroby limfoproliferacyjne, naciek szpiku przez guzy lite, zespół
wyniszczenia nowotworowego (ZWRÓĆ UWAGĘ NA ROZMAZ – limfopenia, neuropenia). - MAŁOPŁYTKOWOŚĆ – choroby limfoproliferacyjne, zmiany przerzutowe w obrębie wątroby.
- NADPŁYTKOWOŚĆ – nadpłytkowość odczynowa w przebiegu nowotworów litych (płuco, trzustka), nadpłytkowość towarzysząca chorobom limfoproliferacyjnym
- NIEDOKRWISTOŚĆ normocytarna i mikrocytarna – choroby limfoproliferacyjne, zaawansowany proces rozrostowy z naciekiem szpiku, krwawienie w przebiegu nowotworów narządu rodnego/przewodu pokarmowego.</li
OB – badanie niespecyficzne, może wskazywać na chorobę rozrostową w obrębie układu krwiotwórczego.
Badania ogólne moczu
Pamiętaj!
Wyklucz infekcję, błąd pobrania oraz przyjmowanie leków rozrzedzających krew (w przypadku krwiomoczu).
Wyklucz stan zapalny oraz przyczyny niedoborowe niedokrwistości!
- Białkomocz, krwiomocz – rak pęcherza moczowego, rak nerki.
PSA
- Wartość podwyższona może wskazywać na raka stercza.
Badania kału
DODATNI wynik badania KAŁU NA KREW UTAJONĄ – rak jelita grubego/odbytnicy.
RENTGEN KLATKI PIERSIOWEJ USG JAMY BRZUSZNEJ GASTROSKOPIA/KOLONOSKOPIA OBECNOSĆ ZMIAN GUZOWATYCH/NACIEKOWYCH
- zmiany guzowate w obrębie wnęk płucnych, zmiany naciekowe ściany klatki piersiowej,
- zmiany o charakterze przerzutowym w obrębie miąższu płucnego,
- zmiany o charakterze limphangitis carcinomatosa,
- płyn w jamach opłucnowych.
- zmiany guzowate w obrębie narządów miąższowych/jelitach – pierwotne i przerzutowe,
- wszczepy w otrzewnej,
- wodobrzusze.
Pamiętaj!
W PRZYPADKU EWIDENTNYCH ZMIAN ROZROSTOWYCH PILNIE SKIERUJ DO OŚRODKA ONKOLOGICZNEGO!
MARKERY NOWOTWOROWE
Markery nowotworowe
Markery nowotworowe to substancje o różnym charakterze i budowie chemicznej wytwarzane w komórkach nowotworowych, bądź występujące naturalnie w organizmie w odpowiedzi na toczący się proces nowotworowy.
Z uwagi na niewystarczającą czułość, swoistość oraz wartość predykcyjną ich użyteczność w praktyce klinicznej jest niewielka, aczkolwiek niektóre z nich mogą być pomocne w diagnostyce, bądź różnicowaniu chorób nowotworowych, a także w monitorowaniu
leczenia onkologicznego.
CEA
- produkowany przez komórki jelit, trzustki i wątroby, jednak jego stężenie jest bardzo niskie,
- u zdrowych niepalących stężenie <5,0 ng/ml, u osób palących <10 ng/ml,
- podwyższone wartości w nowotworach przewodu pokarmowego (jelito grube, trzustka, żołądek, wątroba), ale także w chorobach nienowotworowych (marskość wątroby, choroby zapalne jelit, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy),
- przydatny w monitorowaniu leczenia i wykrywania wznowy lub przerzutów odległych.
CA 19.9
- podwyższony w nowotworach trzustki, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego,
- norma 0-37 j/ml, w chorobach nowotworowych znacznie podwyższone wartości (setki, tysiące jednostek),
- podwyższony poziom obserwowany w zapaleniu trzustki (zazwyczaj <100 j/ml),
- wartość >100 j/ml w rakach trzustki często skorelowana z miejscowym zaawansowaniem i nieresekcyjnością zmiany.
Ca 125
- podwyższony w rakach jajnika, zwłaszcza w przypadku raka surowiczego, endometrialnego, jasnokomórkowego oraz pierwotnych nowotworach otrzewnej,
- norma 0-35 j/ml , istotnie kliniczna wartość >65-70 j/ml, w rakach jajnika poziomy markera mogą dochodzić do kilku, kilkunastu tysięcy jednostek,
- podwyższone wartości w okresie menstruacji, w I trymestrze ciąży oraz stanach zapalnych przydatków, wątroby i trzustki <300 j/ml,
- przydatny w monitorowaniu leczenia w trakcie chemioterapii oraz kontroli po leczeniu chirurgicznym,
- w połączeniu z markerem HE4 oznaczany w teście ROMA, w celu oszacowania ryzyka powstania nabłonkowego raka jajnika.
HE4
- podwyższony w rakach jajnika, zwłaszcza raku surowiczym i endometrialnym,
- norma <150 pm/l, podobna czułość jak Ca 125, jednak większa swoistość w różnicowaniu pomiędzy procesem łagodnym, a złośliwym,
- podwyższone wartości obserwowane w niewydolności nerek.
PSA
- wysoce swoisty w odniesieniu do gruczołu krokowego, jest oznaczany w ramach badań przesiewowych u mężczyzn z grupy wysokiego ryzyka zachorowania (wywiad rodzinny, krewni I stopnia),
- norma <4 ng/ml,
- przydatny w kwalifikacji do radykalnej prostatektomii, ocenie jej skuteczności po zabiegu chirurgicznym lub radioterapii, oraz monitorowaniu leczenia w chorobie uogólnionej.
AFP
- podwyższone wartości w raku wątrobowokomórkowym, marskości wątroby oraz wirusowym zapaleniu wątroby typu B,
- wysoka czułość i swoistości w odniesieniu do raka wątrobowokomórkowego, może być stosowany jako test przesiewowy w grupach wysokiego ryzyka zachorowania,
- norma 0-10 ng/ml, wartość >500 ng/ml z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na raka wątrobowokomórkowego,
- niższe wartości obserwowane w marskości wątroby oraz wirusowych zapaleniach wątroby,
- oznaczany w diagnostyce i monitorowaniu nowotworów zarodkowych jądra (nienasieniaki) bądź guzach mieszanych, prawidłowy poziom w nasieniakach.
SCC
- obecny w prawidłowych i nowotworowych komórkach płaskonabłonkowych,
- norma < 2,0 ng/ml,
- podwyższone stężenie u pacjentów z rakiem szyjki macicy, rakami płaskonabłonkowymi regionu głowy i szyi, oraz rakiem płaskonabłonkowym płuca.
