Nowotwory diagnostyka i leczenie | Zdrowie dla Płocka

Nowotwory diagnostyka
i leczenie

Nowotwory są znane ludzkości od zarania dziejów stanowiąc jedną z przyczyn zgonów ludzi żyjących w dawnych wiekach. Pierwszy opis choroby nowotworowej jest zawarty w jednym z egipskich papirusów datowanych na 3000 lat p.n.e będącym jednocześnie jednym z pierwszych podręczników chirurgii urazowej w którym opisano 8 przypadków guzów piersi zaś jako metodę leczenia stosowano kauteryzację (przyżeganie); dalszych losów tych chorych nie znamy choć można się tego domyślić gdyż choroba była określana jako „ poważna i nieuleczalna”.

NOWOTWORY
OBJAWY
DIAGNOSTYKA
LECZENIE OBJAWOWE

Nowotwory

Sprawdź informacje o nowotworach

INFORMACJE O NOWOTWORACH

Informacje o nowotworach

Czy wiesz że:

Według danych Eurostatu w 2015 roku wśród 28 państw Unii Europejskiej (UE-28) choroby nowotworowe wraz z chorobami układu krążenia były najczęstszą przyczyną zgonów

W 2015 roku choroba niedokrwienna serca odpowiadała za średnio 127 zgonów na 100 tys. mieszkańców w UE-28 zaś z powodu chorób nowotworowych odnotowano średnio 261 zgonów na 100 tys. mieszkańców, w Polsce liczba zgonów z powodu chorób nowotworowych wynosiła 304,5/ 100 tys.

W Polsce w 2015 roku zanotowano ponad 163 tys. nowych zachorowań i stwierdzono ponad 100 tys. zgonów z powodu chorób nowotworowych, choroby nowotworowe odpowiadały za 27,2% zgonów wśród mężczyzn oraz 23,6% zgonów wśród kobiet

Polska obok Węgier, Chorwacji, Słowacji i Słowenii należy do krajów o najwyższej zapadalności na choroby nowotworowe

Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce w ciągu ostatnich trzech dekad wzrosła ponad dwukrotnie

Wiek oraz palenie tytoniu są głównym czynnikami zachorowalności na nowotwory złośliwe

W Polsce najczęściej chorują mężczyźni w wieku 55-79 lat oraz kobiety 50-79 lat

Rak prostaty obecnie jest najczęściej rozpoznawalnym nowotworem wśród mężczyzn (19%), u kobiet jest to rak piersi (23%)

Pomimo tego rak płuca pozostaje najczęstszą przyczyną zgonów z powodu choroby nowotworowej zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet i wynosi odpowiednio 20,2% u mężczyzn oraz 16,6% u kobiet

W 2015 roku u kobiet liczba zgonów z powodu raka płuca po raz pierwszy przekroczyła liczbę zgonów z powodu raka piersi

Wśród mężczyzn obserwowany jest stały spadek częstości zachorowań i zgonów z powodu raka płuca co wiąże się z malejącym odsetkiem palących mężczyzn

Rośnie natomiast zachorowalność na raka płuca u kobiet

Zachorowalność na pozostałe nowotwory utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie

HISTORIA NOWOTWORÓW

Krótka historia nowotworów

W kolejnym papirusie napisanym ok. 1500 lat później można znaleźć wzmianki oraz opisy guzów tkanek miękkich, tkanki tłuszczowej, skóry macicy ,żołądka oraz odbytu; nowotwory leczono mieszankami wyciągów roślinnych i pochodzenia zwierzęcego.

Termin rak wprowadził Hipokrates, który porównał rozprzestrzeniający się proces nowotworowy do poruszającego się raka a przyczyną miała być nadmierna utrata z wiekiem „soków ustrojowych” takich jak krew, śluz i żółć.

Grecki lekarz Galen żyjący w II wieku n.e poczynił ponad 100 obserwacji różnych zmian nowotworowych a jako leczenie rekomendował lewatywy jako sposób na pozbycie się „czarnej żółci” której nadmierne gromadzenie miało być przyczyną powstawania chorób nowotworowych.

Twierdził on także, że zdrowie wymaga równowagi między czterema składnikami organizmu: śluzem, czarną żółcią, żółtą żółcią oraz krwią.

Teorie Galena zostały podważone dopiero w późnym średniowieczu wraz z lepszym poznaniem anatomii i fizjologii człowieka co było związane z upowszechnieniem badań sekcyjnych.

Pozwoliło to na skorelowanie objawów klinicznych z badaniem ciała ludzkiego i stwierdzeniu, że choroby nowotworowe są w istocie rozrostem nieprawidłowej tkanki w ludzkim organizmie choć przyczyna nadal pozostawała nieznana.

Lepsze poznanie anatomii człowieka pozwoliło także na opracowanie lepszych technik chirurgicznych; w przypadkach kiedy nie decydowano się na zabieg operacyjny nadal stosowano metody leczenia znane od czasów starożytnych; w powszechnym użyciu były mikstury i wywary z różnych ziół i roślin do których dodawano zmielone fragmenty zwierząt i owadów, powszechne były upusty krwi.

Pierwszą ilustrację nowotworu obrazuje rycina włoskiego chirurga Marco Aurelio Severino z 1632 roku, który przedstawia pacjenta z rozległym guzem prawego barku prawdopodobnie o charakterze mięsaka.

Kolejne wieki nie przyniosły spektakularnego postępu w zakresie leczenia chorób nowotworowych aczkolwiek wiedza o nich wzrastała wraz z lepszym poznaniem anatomii oraz fizjologii człowieka, rozwojem technik mikroskopowych a także rozwojem chirurgii, niestety operacje często kończyły się niepowodzeniem z powodu rozwoju pooperacyjnych zakażeń; zmieniło się to dopiero wraz z wprowadzeniem zasad antyseptyki co miało miejsce w połowie XIX wieku.

W 1809 roku amerykański lekarz Ephraim McDowell wykonał pierwszą skuteczną operację usunięcia guza jajnika. W 1864 roku William Halsted wprowadził radykalną mastektomię w leczeniu nowotworów piersi. W tym czasie opracowano wiele metod chirurgicznych stosowanych także współcześnie.

Rola chirurgii jako samodzielnej metody w leczeniu chorób nowotworowych uległa zmniejszeniu wraz z odkryciem promieniowania X przez Wilhelma Roentgena w 1895 roku oraz radu przez Pierre’a Curie i Marię Skłodowską-Curie w 1898 roku. Od tego czasu radioterapię stosowano jako metodę samodzielną bądź w skojarzeniu z chirurgią.

W 1928 roku wykazano, że chorych na raki narządów głowy i szyi można wyleczyć frakcjonowanym napromienianiem. Do połowy lat 50-tych XX wieku chirurgia oraz radioterapia były podstawą leczenia nowotworów jednak metodami tymi, stosowanymi oddzielnie lub łącznie, można było wyleczyć zaledwie około 33% wszystkich chorych na nowotwory.

W związku z tym poszukiwano innych metod leczenia mogących zwiększyć ten wskaźnik. Termin chemioterapia został wprowadzony na przełomie XIX i XX wieku przez niemieckiego lekarza Paula Ehrlicha, wynalazcę Salvarsanu stosowanego w owym czasie w leczeniu kiły choć za pioniera chemioterapii można uznać Paracelsusa żyjącego na przełomie XV i XVI wieku, który w rozmaitych schorzeniach, także tych nowotworowych ordynował substancje oparte na rtęci, siarce, ołowiu, cynku, miedzi, jodu oraz arszeniku.

Pierwsze próby leczenia chemioterapią chorych podjęto w latach 40-tych XX wieku w leczeniu chorych na chłoniaki oraz białaczek u dzieci. W latach 60-tych XX wieku udowodniono możliwość wyleczenia białaczki u dzieci i zaawansowanej ziarnicy złośliwej (choroby Hodgkina) u dorosłych za pomocą skojarzonej chemioterapii co stanowiło kamień milowy leczenia onkologicznego gdyż udało się wyleczyć chorobę nowotworową z pomocą innej metody niż chirurgia i radioterapia. W 1976 roku z pomocą chemioterapii uzyskano wyleczenie pierwszego pacjenta z guzem litym w stadium rozsiewu (rak jądra).

W latach 70 i 80-tych na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych udowodniono skuteczność chemioterapii pooperacyjnej po radykalnym leczeniu chirurgicznym raka piersi. Rolą tego leczenia jest zniszczenie mikroprzerzutów, które nie zostały usunięte w drodze zabiegu operacyjnego. Pozwala to na uzyskanie czasu wolnego od choroby i całkowitego przeżycia pacjentów po przeprowadzonym leczeniu chirurgicznym. Aktualnie chemioterapię pooperacyjną oprócz raka piersi stosuje się w innych nowotworach takich jak rak jelita grubego, raku płuca, raku żołądka i innych. Chemioterapia uzupełniająca nie jest stosowana u wszystkich chorych a tylko u tych u których istnieją czynniki zwiększające ryzyko nawrotu choroby; bierze się tutaj pod uwagę przede wszystkim zaawansowanie procesu nowotworowego na podstawie przeprowadzonego badania histopatologicznego usuniętego guza.

Odkryto także, iż wzrost niektórych nowotworów takich jak rak prostaty czy rak piersi może być pobudzany przez endogenne hormony. W 1961 roku w komórkach raka piersi zidentyfikowano receptor estrogenowy zaś pod koniec lat 60-tych receptor androgenowy w komórkach raka prostaty. Odkrycia te pozwoliły na powstanie nowej grupy leków hormonalnych stosowanych z powodzeniem aż do dziś.

Lata 80-te XX wieku to wprowadzenie do leczenia immunoterapii. Zapoczątkowały to obserwacje, iż niektóre nowotwory takie jak czerniak złośliwy oraz rak nerki mogą ulec spontanicznej remisji w efekcie reakcji własnego układu immunologicznego chorego. Pierwszym tego typu lekiem była interleukina-2 po raz pierwszy zastosowana z sukcesem w leczeniu uogólnionego czerniaka w 1984 roku a w latach 90-tych wprowadzona do praktyki klinicznej w leczeniu tych nowotworów.

Lata 90-te XX wieku oraz pierwsza dekada XXI wieku przyniosły wprowadzenie pierwszego leku „celowanego” jakim jest Imatynib w leczeniu niektórych postaci przewlekłej białaczki szpikowej, w 1997 roku wprowadzono do leczenia pierwsze p/ciało monoklonalne (Rituximab) w leczeniu białaczek i chłoniaków co znamiennie poprawiło wyniki leczenia tych chorób zaś w 2005 roku do leczenia weszły drobnocząsteczkowe inhibitory kinaz tyrozynowych szeroko stosowane obecnie w leczeniu różnych nowotworów.

W 2000 roku wprowadzono pierwszą szczepionkę przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) zapobiegającemu powstaniu raka szyjki macicy.

Epoka odkryć w onkologii trwa do dziś. Z uwagi na mnogość i złożoność nowotworów potrzeba nadal wielu lat badań. Corocznie na walkę z nowotworami przeznaczane są ogromne fundusze. Za sukces należy uznać fakt, iż czynione wysiłki w postaci profilaktyki w postaci zmiany trybu życia oraz zaprzestania palenia tytoniu a także wprowadzenie do onkologii nowych metod leczenia pozwoliło do roku na zredukowanie śmiertelności w Stanach Zjednoczonych o 38%. Podobny trend obserwowany jest w Polsce.

PRZYCZYNY NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH

Przyczyny nowotworów złośliwych

W dawnych wiekach uważano, iż przyczyną powstawania chorób są zaburzenia w równowadze „soków ludzkich” do których zaliczano krew, żółć, czarną żółć oraz śluz zwierzęcy, rzucone uroki i klątwy, gniew bogów, siły nieczyste, choroba miała być też karą za grzechy. W średniowieczu popularna była teoria miazmatyczna chorób upatrująca przyczyny chorób w szkodliwym i zanieczyszczonym powietrzu, brudzie i odrażających zapachach. Dotyczyło to w głównej mierze chorób epidemicznych trapiących ludzkość, ale odnosiło się także do innych schorzeń.

W związku z rozwojem medycyny obecnie znamy przyczynę większości tych chorób. Coraz lepiej poznajemy także przyczyny powstawania nowotworów złośliwych.

Nowotworami złośliwymi określane są schorzenia w których dochodzi do niekontrolowanego podziału i wzrostu komórek w organizmie mających tendencję do rozprzestrzeniania się w organizmie. Za ten niekontrolowany podział odpowiadają zmiany genetyczne jakie zachodzą w komórce pod wpływem różnych czynników co nazywane jest karcynogenezą a czynnik wywołujący karcynogenem. Znanych jest ponad 100 rodzajów nowotworów a współczesne metody biologii molekularnej stale poszerzają tą listę.

Choć przyczyna powstania wielu nowotworów złośliwych jest nieznana to ogólnie można przyjąć że do ich powstania przyczyniają się czynniki wirusowe, bakteryjne, chemiczne, promieniowanie, czynniki środowiskowe takie jak palenie tytoniu, zanieczyszczenie środowiska, dieta, otyłość. Wszystkie one odpowiadają za ok. 90 % zachorowań, pozostałą część (ok. 10% ) stanowią czynniki dziedziczne.

ZAKAŻENIA WIRUSOWE I BAKTERYJNE

Wirus Ebstein-Barr (EBV) – wirus mononukleozy zakaźnej powodujący łagodną infekcję przypominającą anginę głównie w wieku młodzieńczym, często infekcja przebiega bezobjawowo. Jest to pierwszy wirus którego udział powiązano z zachorowaniem na pewne typy chłoniaków takich jak ziarnica złośliwa oraz chłoniak Burkitta.

Wirusy zapalenia wątroby typu B (HBV) i C (HCV) – wirusy przyczyniają się do powstania pierwotnego raka wątroby (HCC). Wśród nosicieli wirusa ryzyko powstania nowotworu jest kilkusetkrotnie wyższe niż w normalnej populacji. Nosiciele wirusa powinni być poddani szczególnej obserwacji w kontekście możliwości powstania nowotworu.

Ludzki wirus brodawczaka (HPV) – wirus przyczyniający się do powstania raka płaskonabłonkowego szyjki macicy oraz raków regionu głowy i szyi, głównie jamy ustnej i gardła. Według danych WHO, na całym świecie wirusem HPV zakażonych jest 10–20 proc. osób w wieku 15–49 lat, w tym niemal 40 proc. kobiet. Szacuje się, że około 70% przypadków raka szyjki macicy jest związanych z zakażeniem HPV typem 16 i 18 a ryzyko zachorowania u nosicielek wzrasta kilkaset razy. W karcynogenezie biorą udział głownie dwa typy HPV 16 i HPV 18, które także rozpoznawane są najczęściej. Od 2006 roku dostępna jest szczepionka przeciwko HPV (dostępna w Polsce odpłatnie). Wśród krajów, które wprowadziły obowiązkowe szczepienia dziewczynek częstość zakażeń zmniejszyła się o 68% co powinno przełożyć się na znamienny spadek zachorowań na raka szyjki macicy w przyszłości.

Wirus HIV – zidentyfikowany w 1984 roku powodujący zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS) . Wśród osób zakażonych notuje się zwiększona zachorowalność na szczególną postać mięsaka jakim jest mięsak Kaposiego, chłoniaki nieziarnicze oraz pierwotne chłoniaki ośrodkowego układu nerwowego.

Bakteria Helicobacter Pylori – bakteria bytująca powszechnie śluzówce żołądka osób zdrowych i odpowiadająca za ok. 80% przypadków choroby wrzodowej żołądka i ok. 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy. Z niewyjaśnionych do końca przyczyn przewlekłe zakażenie u niektórych osób przyczynia się do powstania jednej z postaci raka żołądka występującej w młodszym wieku (typ jelitowy) oraz szczególnych postaci chłoniaków żołądka (MALT)

Ogółem zakażenia wirusowe i bakteryjne odpowiadają za ok. 15 % nowotworów u człowieka

Objawy nowotworów złośliwych

Sprawdź jakie mogą być objawy nowotworów

CHRYPKA

Chrypka

Definicja: zaburzenie czynności krtani polegające na zmianie barwy głosu; szorstki i matowy głos. Chrypce może towarzyszyć ból gardła, kaszel, pieczenie w gardle. Mechanizm: zaburzenia czynności fałdów głosowych w następstwie uszkodzenia tych fałdów lub uszkodzenia mięśni krtani lub unerwiających je nerwów.
Przyczyną mogą być choroby krtani, zaburzenia nerwu krtaniowego wstecznego, choroby powodujące osłabienie mięśni. W rzadkich przypadkach nie znajduje się przyczyny organicznej i wówczas jest określana jako zaburzenie czynnościowe.
Najczęstszą przyczyną chrypki jest zapalenie krtani ( krtani i gardła lub krtani i tchawicy ).

PRZYCZYNY:

PIERWOTNE
- ostre – zapalenie gardła i krtani, krtani i tchawicy, krup, zapalenie nagłośni
- przewlekłe – zawodowe nadużywanie głosu ( nauczyciele, śpiewacy ), palenie papierosów i bierne narażenia na dym tytoniowy, refluks żołądkowo-przełykowy, ciało obce, ziarnina po urazie, NOWOTWORY GARDŁA I KRTANI, podłoże alergiczne, guzki śpiewaczy ( zmiany łagodne na fałdach głosowych )
WTÓRNE
- osłabienie mięśni gardłowych – niedoczynność tarczycy, przewlekła sterydoterapia wziewna, miastenia gravis, choroba Parkinsona, udar mózgu
- zapalenie stawu pierścienno-nalewkowego – reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy, dna moczanowa
- uszkodzenie nerwu krtaniowego wstecznego – jatrogenne ( operacja tarczycy ), NOWOTWORY ( przełyku, płuca, zmiany guzowate w śródpiersiu, powiększenie węzłów chłonnych w wyniku przerzutów ), neuropatie ( cukrzycowa ), powiększenie lewego przedsionka, tętniak aorty
- leki moczopędne zawierające w składzie kanrenon potasu lub spironolakton,
CZYNNOŚCIOWE – bez przyczyny organicznej

DOMOWE SPOSOBY NA CHRYPKĘ

oszczędzanie głosu, ograniczenie mówienia
picie dużej ilości płynów
unikanie alkoholu i kawy
stosowanie inhalacji i nawilżaczy powietrza
unikanie czynności powodujących drażnienie fałdów głosowych: krzyku, śpiewania, płaczu oraz palenia
w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego odpowiednia dieta
nie stosowania leków udrażniających nos
napary z szałwii lub rumianku, olejki o działaniu odkażającym i przeciwzapalnym (olejek lawendowy, olejek eukaliptusowy, olejek sosnowy, olejek sandałowy) oraz roztwory sody oczyszczonej
ćwiczeń rozluźniających mięśnie szyi i twarzy (np. zaciskanie zębów, mruczenie, ziewanie, wibrowanie wargami, opukiwanie opuszkami palców twarzy i szyi).

KIEDY DO LEKARZA

chrypka niezwiązana z przeziębieniem
trwająca ponad 2 tygodnie
objawy towarzyszące ( np. duszność, krwioplucie, ból przy mówieniu, zaburzenia połykania, bolesne połykanie, guz w obrębie szyi )

WIZYTA U LEKARZA

jak długo trwa chrypka i czy towarzyszą jej inne objawy infekcji czy jest to pojedynczy objaw
praca głosem
leki przyjmowane na stałe, które mogą podrażnić krtań
choroby i zabiegi, które mogą doprowadzić do chrypki
nałogi (palenie papierosów )
badanie laryngologiczne, czyli obejrzenie krtani z użyciem lusterka krtaniowego: ocenia się wygląd i ruchomość strun głosowych
badanie dotykiem węzłów chłonnych szyi
laryngoskopia bezpośrednia w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym: pozwala na dokładną ocenę krtani wraz z okolicami niewidocznymi podczas badania lusterkiem krtaniowym oraz umożliwia pobranie wycinka do oceny histopatologicznej
USG szyi
tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny
badanie stroboskopowe u osób pracujących głosem: sprawdzenie stopnia napięcia, ruchomości i stanu strun głosowych oraz wykrycie zmian w krtani. Badanie wykonuje się w znieczuleniu powierzchniowym za pomocą laryngostroboskopu (przy wyciągniętym języku) lub elastycznego laryngofiberoskopu, który wprowadza się przez nos na wysokość wejścia do krtani – umożliwia to obserwację krtani w warunkach fizjologicznych.

Do postawienia rozpoznania POCHP oprócz wywiadu i badania lekarskiego niezbędne jest wykonanie badania spirometrycznego i badania radiologicznego klatki piersiowej.

Aktualnie dostępne są nowoczesne leki rozszerzające oskrzela, podawane drogą wziewną, o długim czasie działania, co pozwala na ich przyjmowanie 1 lub 2 razy na dobę. Zmniejszają one tempo spadku czynności płuc, zmniejszają duszność, poprawiają tolerancję wysiłku i jakość życia pacjenta.

Najważniejsze jednak i najbardziej skuteczne postępowanie to zaprzestanie palenia papierosów. W przeciwnym razie choroba, mimo zastosowanego leczenia postępuje i prowadzi do niewydolności oddychania, rozwoju komplikacji ze strony serca, konieczności stosowania leczenia tlenem i wreszcie przedwczesnego zgonu.

Jeśli jesteś palaczem – sprawdź swoje płuca, zrób spirometrię i poszukaj wsparcia w porzuceniu nałogu palenia papierosów.

GORĄCZKA

Stany gorączkowe i podgorączkowe

Prawidłowa temperatura ciała mierzona w jamie ustnej wynosi 36,8 ± 0,4 °C. W rytmie dobowym najniższą temperaturę mamy w godzinach 04.00-06:00 , najwyższą zaś pomiędzy godzinami 16.00 a 18:00. U zdrowego człowieka wahania temperatury w trakcie dnia nie przekraczają 0,5°C. Podwyższenie temperatura ciała jest fizjologiczną odpowiedzią organizmu na czynniki wewnątrzpochodne bądź zewnątrzpochochodne. Istnieje wiele definicji gorączki jednak powszechnie przyjmuje się iż za gorączkę uznaje się podwyższenie temperatury powyżej 38,3 st. C, wartości niższe niż 38,3 st. C a wyższe niż 37,0 st C zaliczane są do stanów podgorączkowych.

GŁÓWNE PRZYCZYNY GORĄCZKI

Czynniki zakaźne (25% – 50%)

ostre i przewlekłe zakażenia bakteryjne ( gruźlica i inne choroby bakteryjne, powikłania bakteryjne infekcji wirusowych, zakażenia układu moczowego, ropnie płuc, ropnie wewnątrzbrzuszne, ropnie miednicy, infekcje zębopochodne )
wirusowe (powszechne infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, grypa, mononukleoza, cytomegalia, ospa wietrzna, odra)
zakażenia grzybicze i pasożytnicze (toksoplazmoza, zimnica, glistnica, uogólniona kandydoza)

Choroby autoimmunologiczne, głownie układowe choroby tkanki łącznej (15-40%)

podwyższenie temperatury w reakcji na odpowiedź immunologiczną przeciwko własnym komórkom i tkankom- najczęściej gorączka występuje w schorzeniach takich jak choroba Stilla u dorosłych, olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnicy skroniowej, polimialgia reumatyczna reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń trzewny układowy, zespół Sjogrena i inne)

Nowotwory lite i układu krwiotwórczego (5%-25%)

Gorączka nie jest typowym objawem w zlokalizowanych bądź uogólnionych nowotworach litych- wraz z innymi objawami (krwiomocz, bóle w okolicy lędźwiowej) może towarzyszyć nowotworom nerek, niejednokrotnie jest obserwowana w przypadku przerzutów innych nowotworów do wątroby bądź centralnego układu nerwowego, często jest obecna w Utrzymująca się gorączka bądź stany podgorączkowe często obserwowane są w nowotworach układu krwiotwórczego do których należą białaczki oraz chłoniaki. W przypadku tych schorzeń stanom podgorączkowym często towarzyszy osłabienie, wzmożona potliwość ( szczególnie w nocy) , uporczywy świąd skóry oraz powiększone węzły chłonne – utrzymywanie się powyższych objawów oraz brak poprawy po leczeniu zachowawczym są wskazaniem do pilnej diagnostyki onkologicznej.

Inne (np. leki, gorączka sztucznie wywoływana, marskość wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby, choroby szpiku )

Celem ustalenia przyczyny stanów gorączkowych w wielu przypadkach wymagana jest specjalistyczna diagnostyka szpitalna. Pomimo kompleksowej diagnostyki u 5-15% chorych nie udaje się ustalić przyczyny.

Szczegółowy opis objawów chorób nowotworowych :

PŁUC

kaszel, krwioplucie, dolegliwości bólowe w klatce piersiowej, ból barku, chrypka, duszność, postępująca utrata masy ciała, osłabienie, powiększenie obwodu szyi, obrzęk i zaczerwienienie twarzy, wzmożony rysunek naczyniowy na szyi i ramionach, nawracające zapalenia płuc

PIERSI

pojedynczy guz bądź mnogie guzy, często guz twardy, niebolesny, nieprzesuwalny o nierównych brzegach, ból piersi, zmiana zarysu piersi, wciągnięcie brodawki sutkowej, obrzęk piersi, obrzęk skóry z zaczerwienieniem, owrzodzenie, powiększone węzły chłonne w dole pachowym po stronie guza

GRUCZOŁU KROKOWEGO

częste oddawanie moczu (częstomocz) , konieczność oddania moczu w porze nocnej (nykturia), naglące parcie na mocz, uczucie niepełnego wypróżnienia po oddaniu moczu, oddawanie moczu wąskim strumieniem

JELITA GRUBEGO

ból w jamie brzusznej, wzdęcia, utrata masy ciała, zmiana rytmu wypróżnień, naprzemienne biegunki i zaparcia, krew w stolcu, obecność krwi utajonej w stolcu, utrzymująca się niedokrwistość z niedoboru żelaza, wyczuwalny guz w jamie brzusznej

ŻOŁĄDKA

dolegliwości bólowe w nadbrzuszu lub śródbrzuszu często nasilające się po spożyciu posiłków, utrata apetytu, szybko pojawiające się uczucie sytości, bolesne bądź utrudnione przełykanie, nudności, wymioty, postępująca utrata masy ciała i wyniszczenie, smoliste stolce

TRZUSKI I DRÓG ŻÓŁCIOWYCH

dolegliwości bólowe w nadbrzuszu często z promieniowaniem do kręgosłupa, brak apetytu, osłabienie, nudności, powiększenie wątroby, guz w nadbrzuszu, żółtaczka, postępująca utrata masy ciała, wyniszczenie

ODBYTNICY

bóle w dole brzucha, krwawienia utajone bądź jawne, wyczuwalny podczas badania per rectum guz, stolce z domieszką śluzu, stolce ołówkowate, utrata masy ciała

NERKI

krwiomocz bez towarzyszącego bólu, ból zlokalizowany w okolicy lędźwiowej bądź podbrzuszu, guz wyczuwalny w jamie brzusznej, gorączka, utrata masy ciała, niedokrwistość

PĘCHERZA MOCZOWEGO

krwiomocz, ból w trakcie oddawania moczu, zmiana rytmu oddawania moczu, trudności w oddaniu moczu, parcia

SZYJKI MACICY

obfite, cuchnące upławy, ból podczas stosunku, krwawienia samoistne, krwawienia kontaktowe z pochwy, ból w podbrzuszu

TRZONU MACICY

nieprawidłowe plamienia i krwawienia (szczególnie u pacjentek otyłych, z cukrzycą, w wieku pomenopauzalnym

JAJNIKA

często bezobjawowo, w późniejszym etapie powiększenie obwodu brzucha, wodobrzusze, wzdęcia, uczucie pełności , bóle w jamie brzusznej

CZERNIAK

asymetria, poszarpane nierówne brzegi, czerwony, czarny, niejednolity kolor, wielkość zmiany >6 mm, wzrost zmiany

GUZY OUN

objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego (bóle głowy, nudności, wymioty -szczególnie nad ranem), obawy związane z porażeniem nerwów czaszkowych (zaburzenia wzroku, słuchu, smaku, czucia w obrębie twarzy)

CHŁONIAKI I BIAŁACZKI

uczucie zmęczenia, osłabienie, bladość, zwiększona podatność na zakażenia, stany podgorączkowe i gorączka, poty (szczególnie w nocy) , powiększone obwodowe węzły chłonne (szczególnie szyjne, nadobojczykowe i pachowe) , świąd skóry, nieprawidłowości w rozmazie krwi

Przygotowanie do badań diagnostycznych

Szanowni Państwo, rozpoznanie choroby nowotworowej opiera się najczęściej na wykonywaniu szeregu badań diagnostycznych, których wyniki będą bardzo ważne zarówno dla pacjenta jak i dla lekarza kierującego na dane badanie. Dlatego tak istotne jest odpowiednie przygotowanie przed wykonaniem danego badania.

Poniżej przedstawiamy Państwu przygotowanie do wybranych, najczęściej wykonywanych badań diagnostycznych.

Badania diagnostyczne

BADANIA KRWI

Badania krwi

krew na badania rutynowe powinna być pobrana: rano po wypoczynku nocnym,
przy zachowaniu dotychczasowej diety (kawa, herbata, papierosy zmieniają wyniki badań),
przed leczeniem lub po ewentualnym odstawieniu leków mogących wpływać na poziom danego parametru. O ewentualnym odstawieniu leku tuż przed badaniem decyduje lekarz kierujący na badanie.
24 godziny przed badaniem krwi należy powstrzymać się od ćwiczeń fizycznych.
bezpośrednio przed pobraniem krwi należy odpocząć co najmniej 15 minut w pozycji siedzącej.
przed pobieraniem krwi na badania w Narodowym Instytucie Onkologii można zjeść lekkie śniadanie i wypić 2-3 szklanki wody ( o ile lekarz nie zaleci inaczej )

BADANIE OGÓLNE MOCZU I POSIEW MOCZU

Badanie ogólne moczu i posiewu moczu

unikanie wysiłku fizycznego, dzień przed badaniem należy powstrzymać się od stosunków płciowych,
nie wykonywać badania w okresie przed menstruacyjnym i w czasie menstruacji
mocz do badania powinien być oddany po wypoczynku nocnym, na czczo, po uprzednim, dokładnym umyciu narządów sąsiadujących z ujściem cewki moczowej, ze środkowego strumienia pierwszej porannej mikcji,
zachowanie dotychczasowej diety,
mocz powinien być oddany do jednorazowego naczynia w ilości 50-100 ml, zamknięty zakrętką, dostarczony do laboratorium w czasie nie dłuższym niż 1 godzina.

DOBOWA ZBIÓRKA MOCZU

Dobowa zbiórka moczu

mocz należy zbierać do suchego, czystego naczynia o pojemności 2-2,5 litra,
zbiórkę rozpoczyna się w godzinach porannych,
pierwszą poranną porcję moczu należy oddać do toalety),
przechowywać w ciemnym, chłodnym miejscu,
poranną porcję moczu z dnia następnego wlać do pojemnika ze zbiórką
całość zebranego moczu należy dokładnie wymieszać, zmierzyć objętość, do laboratorium dostarczyć 50-100ml zebranego moczu w jak najszybszym czasie (nie dłuższym niż 1 godzina).

BADANIE KAŁU NA KREW UTAJONĄ

Badanie kału na krew utajoną

zachowanie dotychczasowej diety.
nie pobierać w czasie menstruacji.
alkohol, aspiryna i niektóre inne leki spożyte w nadmiarze w ciągu 48 godzin przed badaniem mogą dawać fałszywie dodatnie wyniki.
przy użyciu plastikowej szpatułki, kilka drobnych (nie większych od ziarnka grochu) próbek kału umieścić w plastikowym pojemniku, zakręcić,
do laboratorium dostarczyć w godzinach porannych,
w razie potrzeby przechowywać w ciemnym, chłodnym miejscu, nie dłużej niż 24 godziny/
jeśli lekarz zleci kilka pobrań ( 2-3 ) każde należy pobrać z oddzielnego wypróżnienia.

CYTOLOGIA

Cytologia

Badanie cytologiczne (inaczej wymaz lub rozmaz cytologiczny) to jedno z badań ginekologicznych. Jest to prosta, bezpieczna oraz skuteczna metoda profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Pozwala na ocenę stanu szyjki macicy i wykrycie niepokojących zmian lub nieprawidłowości. Badanie jest bezbolesne i trwa zaledwie kilka minut.

Zasady przygotowania do badania:

na badanie nie należy zgłaszać się podczas menstruacji (krwawienia miesięcznego),
badanie najlepiej wykonać jest około połowy cyklu miesiączkowego, najwcześniej 4 dni po ustaniu krwawienia i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem kolejnej miesiączki,
na 3-4 dni przed badaniem należy odstawić wszelkie leki stosowane dopochwowo,
wskazane jest powstrzymanie się od współżycia seksualnego na 2 dni przed badaniem cytologicznym,
należy również odczekać co najmniej 1 dzień po badaniu ginekologicznym lub USG transwaginalnym,
w dniu badania nie należy wykonywać irygacji,
przed badaniem należy również pamiętać o higienie miejsc intymnych.

GASTROSKOPIA

Gastroskopia

Pacjent powinien być na czczo ( przez przynajmniej 6 godzin przed badaniem nie należy przyjmować posiłków ani pić płynów ).
Osoby z chorobami przewleklymi ( np.nadciśnienie tętnicze, choroby serca, padaczka i inne) przyjmujące leki na stałe, w dniu badania powinny zażyć poranną dawkę leku popijając niewielką ilością wody.
Osoby chorujące na cukrzycę powinny skonsultować z lekarzem POZ sposób przygotowania do badania oraz poinformować o cukrzycy lekarza kierującego przed wystawieniem skierowania i personel pracowni niezwłocznie po zgłoszeniu się na badanie.
Osoby przyjmujace leki wpływające na krzepliwość krwi (np. Acenocumarol, Sintrom, Plavix, Aspiryna, Acard, Polocard i inne) powinny o tym poinformować lekarza wykonującego badanie.
Kobiety ciężarne i matki karmiące piersią powinny skonsultować z lekarzem POZ sposób przygotowania do badania.
Prosimy o przyniesienie i pokazanie lekarzowi przed badaniem posiadanej dokumentacji medycznej np. kart wypisowych ze szpitala, opisów poprzednio wykonanych badań endoskopowych, EKG, echokardiografia. Pacjenci powinni dokładnie znać nazwy i dawki przyjmowanych leków lub posiadać ich spis.
Jeśli badanie będzie wykonywane w znieczuleniu ogólnym, pacjent pozostanie przez pewien czas na obserwacji, następnie może udać się do domu pod opieką osoby dorosłej. W rzadkich przypadkach może zaistnieć konieczność dłuższej obserwacji. Przez 12 godzin po zabiegu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych i spożywać alkoholu.

KOLONOSKOPIA

Kolonoskopia

Do badania niezbędne jest bardzo dobre oczyszczenie jelita. W tym celu należy przygotować się wg załączonego schematu z uwzględnieniem planowanej pory przeprowadzenia badania (godziny poranne czy popołudniowe).
Osoby z chorobami przewlekłymi ( np.nadciśnienie tętnicze, choroby serca, padaczka i inne) przyjmujące leki na stałe, w dniu badania powinny zażyć poranną dawkę leku popijając niewielką ilością wody.
Osoby chorujące na cukrzycę powinny skonsultować z lekarzem POZ sposób przygotowania do badania oraz poinformować o cukrzycy lekarza kierującego przed wystawieniem skierowania i personel pracowni niezwłocznie po zgłoszeniu się na badanie.
Osoby przyjmujace leki wpływające na krzepliwość krwi (np. Acenocumarol, Sintrom, Plavix Acard, Polocard, Xarelto i inne) powinny przerwać ich stosowanie na 7 dni przed badaniem, należy to jednak wcześniej skonsultować z lekarzem prowadzącym . Niekiedy może być potrzeba zmiany leczenia na heparynę podawaną podskórnie np. Clexane, Fraxiparine.
Kobiety ciężarne i matki karmiące piersią powinny skonsultować z lekarzem POZ sposób przygotowania do badania.
Prosimy o przyniesienie i pokazanie lekarzowi przed badaniem posiadanej dokumentacji medycznej np. kart wypisowych ze szpitala, opisów poprzednio wykonanych badań endoskopowych, EKG, echokardiografia oraz aktualnych wyników badań laboratoryjnych np. morfologii, poziomu elektrolitów, układu krzepnięcia, grupy krwi. Pacjenci powinni dokładnie znać nazwy i dawki przyjmowanych leków lub posiadać ich spis.
Jeśli badanie zostanie wykonane w znieczuleniu ogólnym, pacjent pozostanie przez pewien czas na obserwacji, następnie może udać się do domu pod opieką osoby dorosłej. W rzadkich przypadkach może zaistnieć konieczność dłuższej obserwacji. Przez 12 godzin po zabiegu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych i spożywać alkoholu.

MAMMOGRAFIA

Mammografia

Badanie mammograficzne jest metodą obrazowego badania piersi pozwalającą na wczesne wykrywanie nieprawidłowości. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania, należy jednak zwrócić uwagę na poniższe punkty:

Pacjentki miesiączkujące powinny zgłaszać się na badanie w I fazie cyklu miesiączkowego (najlepiej pomiędzy 5 a 12 dniem cyklu), gdyż piersi są wówczas mniej wrażliwe na dotyk, a badanie nie powoduje dyskomfortu,
w dniu badania nie należy stosować kosmetyków (dezodorant, talk, krem, balsam do ciała, perfumy) w okolicach pach i górnej połowy ciała, ponieważ mogą one spowodować zmiany obrazu mammograficznego i w konsekwencji spowodować konieczność wykonania ponownego badania,
na badanie należy zgłosić się ze skierowaniem, wcześniejszymi wynikami (zdjęcia mammograficzne i odpisy), o ile były wykonywane, jak również dowodem tożsamości.

USG DRÓG MOCZOWYCH

USG dróg moczowych

Ultrasonografię dróg moczowych należy wykonywać po wypełnieniu pęcherza moczowego, co poprawia warunki badania i pozwala na dokładną ocenę pęcherza moczowego, narządu rodnego u kobiet i gruczołu krokowego u mężczyzn.
Dzień przed wykonaniem badania zaleca się dietę lekkostrawną z wyłączeniem warzyw, owoców, ciemnego pieczywa oraz ziaren. Wskazane jest przyjmowanie Espumisanu 3×2 kapsułki w celu usunięcia nadmiaru gazów z przewodzie pokarmowym.
Minimum 6 godzin przed badaniem nie należy spożywać pokarmów, pić płynów gazowanych i słodzonych, palić tytoniu, żuć gumy, jeść cukierków itp. Mozna pić wodę niegazowaną.
Na dwie godziny przed badaniem należy wypić ok. 1-1,5 litra niegazowanej wody i nie oddawać moczu.
Lekarzowi wykonującemu badanie należy przedstawić wyniki wcześniejszych badań USG i innych badań obrazowych.

USG JAMY BRZUSZNEJ

USG jamy brzusznej

Ultrasonografię jamy brzusznej powinno się wykonywać na czczo. Minimum 6 godzin przed badaniem nie należy spożywać żadnych pokarmów, pić płynów gazowanych i słodzonych (można pić wodę niegazowaną), palić tytoniu, żuć gumy, jeść cukierków itp.
W dniu poprzedzającym badanie zaleca się dietę lekkostrawną z wyłączeniem warzyw, owoców, ciemnego pieczywa oraz ziaren. Ponadto wskazane jest przyjmowanie Espumisanu 3×2 kapsułki w celu usunięcia nadmiaru gazów z przewodzie pokarmowym.
Lekarzowi wykonującemu badanie należy przedstawić wyniki wcześniejszych badań USG i innych badań obrazowych.

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA

Tomografia komputerowa

Tomografia komputerowa to badanie obrazowe z użyciem promieniowania X, czyli promieniowania rentgenowskiego.

Część badań wymaga dożylnego podania jodowego środka kontrastującego. Obecnie są używane wyłącznie niejonowe środki cieniujące. Po podaniu środka kontrastowego mogą wystąpić działania niepożądane ( powikłania lekkie: nudności 1/100–1/10, wymioty 1/1000–1/100, pokrzywka <1/10000, świąd skóry <1/10000, zaczerwienienie twarzy <1/10000, uczucie ciepła 1/100–1/10, ból głowy 1/100–1/10; powikłania umiarkowane: omdlenia 1/1000–1/100, obrzęk krtani 1/1000–1/100, skurcz oskrzeli <1/10000; ciężkie powikłania: drgawki <1/10000, obrzęk płuc <1/10000, wstrząs <1/10000, zatrzymanie oddechu <1/10000, zatrzymanie krążenia <1/10000 ).

Przeciwwskazania do wykonania tomografii komputerowej:

ciąża pacjentki,
W dniu nadczynność tarczycy,
upośledzenie funkcji nerek,
udokumentowana wcześniej nadwrażliwość na środek kontrastowy ( wówczas można wykonać badanie bez podania kontrastu ).

Przed badaniem z dożylnym podaniem środka cieniującego należy pozostać na czczo przez około 4–6 godzin. Około 2 dni przed badaniem należy przyjmować odpowiednio dużą ilość płynów, ponieważ odwodnienie organizmu zwiększa ryzyko uszkodzenia nerek. W badaniu jamy brzusznej i miednicy często konieczne jest zakontrastowanie jelit (roztworem środka cieniującego) lub wypełnienie dużą ilością wody. Picie wody zwykle rozpoczyna się 2 godziny i może trwać do 30 minut przed badaniem. W zależności od rodzaju badania będzie trzeba wypić od 0,5 do 1,5 l płynu. Do wirtualnej kolonoskopii konieczne jest staranne oczyszczenie jelita grubego za pomocą odpowiedniego środka medycznego ( np. Fortrans ).

Należy dostarczyć wyniku wcześniej wykonanych badań obrazowych.

Czas wykonywania tomografii komputerowej jest różny w zależności od okolicy i rodzaju badania. Badanie może trwać od 30 minut do 3,5 godzin.

Po wykonaniu badania bez dożylnego podania kontrastu pacjent może wrócić do domu. W przypadku badania z podaniem środka cieniującego, pacjent pozostaje na obserwacji przez co najmniej 30 minut, po tym czasie jest usuwany wenflon i można udać się do domu.

REZONANS MAGNETYCZNY

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny (RM, MR; (ang. MRI – magnetic resonance imaging)) jest nieinwazyjną metodą obrazowania za pomocą pola magnetycznego.

Ciąża nie jest przeciwwskazaniem do badania, jednak nie zaleca się wykonywania MR w I trymestrze.

Przeciwwskazaniem do badania jest obecność w ciele człowieka metalowych elementów jak na przykład odłamki metalu, założone w trakcie operacji zaciski naczyniowe czy protezy. Pole magnetyczne może zakłócać pracę stymulatora mięśnia serca. Silne pole magnetyczne wytwarzane w trakcie badania może spowodować przemieszczenie nawet głęboko i mocno osadzonych w ciele człowieka elementów. Przeciwwskazaniem może być również klaustrofobia albo brak współpracy badanego. Kolejnym przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na gadolinowe środki kontrastujące.

Badanie trwa 20–60 minut, a pacjent znajduje się w ciasnej komorze leżąc w jednej pozycji. Podczas badania słyszalne są trzaski, dlatego osoby bardziej wrażliwe powinny się wcześniej zaopatrzyć w stopery do uszu. Pacjent otrzymuje zdalny wyłącznik, którym może na własne żądanie przerwać badanie.

W zależności od rodzaju badania i badanej okolicy badanie można wykonać bez przygotowania lub jest wymagane pozostanie na czczo 2 godziny. Jeśli badanie obejmuje miednicę, pęcherz moczowy powinien być średnio wypełniony. W dniu badania należy jak zwykle przyjmować leki, popijając niewielką ilością wody. Badanie sutka należy wykonywać między 6. a 13. dniem cyklu. W przypadku stosowania hormonalnej terapii zastępczej badanie wykonuje się 4 tygodnie po jej odstawieniu.

Okolica badana powinna być pozbawiona kosmetyków, których skład może powodować zaburzenia pola magnetycznego. Dotyczy to zwłaszcza makijażu i lakieru do włosów w przypadkach badania głowy.

Należy dostarczyć wyniki wczesniej wykonanych badań obrazowych.

Jeżeli podczas badania podaje się dożylny środek kontrastujący, to pacjent jest obserwowany co najmniej przez 30 minut, a następnie może udać się do domu.

PET/SCYNTYGRAFIA

PET/Scyntygrafia

opracowała dr n. med. Grażyna Łapińska

CO TO JEST BADANIE PET/ CT I JAK SIĘ DO NIEGO PRZYGOTOWAĆ

PET/CT (pozytonowa tomografia emisyjna połączona z tomografią komputerową) pozwala na wykonanie szybko i dokładnie badania całego ciała pacjenta. Jest to jedna z najnowszych metod diagnostycznych. Medyczne badania diagnostyczne przy użyciu metody PET/CT znalazły szerokie zastosowane przede wszystkim w onkologii oraz chorobach układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Skojarzenie metod PET (obrazującego aktywność procesów życiowych) i CT (obrazy anatomiczne) umożliwia wykrywanie patologii na poziomie drobnych zmian co ma szczególne znaczenie dla identyfikacji zmian nowotworowych.

WSKAZÓWKI DLA PACJENTA KIEROWANEGO NA BADANIE PET/CT

Na 5 godzin przed zgłoszeniem się na badanie pacjent pozostaje na czczo, dozwolone jest picie tylko niegazowanej wody mineralnej.
W dniu poprzedzającym badanie nie wolno palić papierosów, pić napojów słodzonych, gazowanych i zawierających kofeinę (np. kawy, coli, herbaty itp.). Wskazane jest picie wody mineralnej.
W dniu poprzedzającym badanie należy unikać znacznego wysiłku fizycznego.
W dniu badania pacjent powinien zażyć leki, które przyjmuje na stałe (lub mieć je przy sobie).
Na badanie należy zarezerwować około 3 do 5 godzin, z uwagi na dostawy izotopu z zewnątrz i inne okoliczności – sama procedura badania trwa 1,5 do 2h.
U pacjentek w wieku rozrodczym istnieje możliwość wykonania testu ciążowego.
W trakcie badania pacjent nie może mieć przy sobie metalowych przedmiotów (biżuterii, protez wyjmowanych, usztywnianych biustonoszy, klamry pasków, spinek, zapinek, monet).
Przez 6 godzin po badaniu należy unikać kontaktu z dziećmi i kobietami w ciąży.

CO TO JEST SCYNTYGRAFIA NARZĄDOWA I JAK SIĘ DO NIEJ PRZYGOTOWAĆ

Scyntygrafia jest nieinwazyjną metodą diagnostyczną polegająca na podaniu różnych preparatów (w zależności od badanego narządu) zawierających promieniotwórczy izotop. Radiofarmacutyk ten gromadzi się w badanym narządzie i dzięki temu, że emituje promieniowanie gamma możliwa jest rejestracja jego rozmieszczenia w organizmie za pomocą gamma kamery.

CO TO JEST SCYNTYGRAFIA UKŁADU KOSTNEGO I JAK SIĘ DO NIEJ PRZYGOTOWAĆ

Badanie scyntygraficzne układu kostnego uwidacznia procesy chorobowe związane ze zwiększonym metabolizmem tkanki kostnej (guzy, przerzuty nowotworowe, zapalenia, zmiany zwyrodnieniowe, złamania). Badanie polega na podaniu dożylnie preparatu zawierającego izotop promieniotwórczy, który emituje promieniowanie gamma i wiążąc się z kośćmi (zwłaszcza w ogniskach patologicznych) umożliwia ocenę zmian w układzie kostnym.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO DIAGNOSTYKI IZOTOPOWEJ

Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Pacjent powinien:

być po lekkim posiłku i po zażyciu leków przyjmowanych codziennie;
przynieść ze sobą 1-1,5 litra niegazowanego płynu (np. woda mineralna);
po podaniu radiofarmaceutyku należy w czasie 30-60 minut wypić przyniesione ze sobą płyny i jak najczęściej oddawać mocz (pozwoli to na wydalenie z organizmu części izotopu niezwiązanego w układzie kostnym);
na badanie pacjent powinien zarezerwować ok.3h.

ZALECENIA PO PODANIU PREPARATU RADIOFARMACEUTYCZNEGO

W ciągu pierwszej doby po podaniu należy:

ograniczyć kontakt z małymi dziećmi i kobietami w ciąży;
pić dużo płynów w celu szybkiego wydalenia izotopu z organizmu;
przestrzegać zasad higieny osobistej i otoczenia, zwłaszcza korzystając z toalety.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO INNYCH BADAŃ SCYNTYGRAFICZNYCH

Scyntygrafia przewodu pokarmowego – pacjent powinien być na czczo i po wypróżnieniu w dniu poprzedzającym badanie. Izotop podawany jest dożylnie lub doustnie w postaci znakowanego pokarmu lub płynu;
Limfoscyntygrafia i badanie węzła wartowniczego – pacjent nie wymaga specjalnego przygotowania. Izotop podawany jest podskórnie w okolicę zmiany nowotworowej. W przypadku limfoscyntygrafii kończyn izotop podawany jest w okolicę międzypalcową badanych kończyn;
Scyntygrafia serca (wentrykulografia, perfuzja mięśnia serca – badanie dwudniowe, ambulatoryjne) – pacjent powinien być na czczo, o tym które leki należy odstawić decyduje lekarz. Izotop podawany jest dożylnie;
Scyntygrafia receptorowa (Tektrotyd) – pacjent powinien być na czczo i po wypróżnieniu w dniu poprzedzającym badanie. Izotop podawany jest dożylnie;
Scyntygrafia nerek – pacjent powinien być po śniadaniu oraz przynieść ze sobą 0,5 litra niegazowanego płynu. Izotop podawany jest dożylnie.

ZALECENIA PO PODANIU PREPARATU RADIOFARMACEUTYCZNEGO

Podawany radiofarmaceutyk nie powoduje żadnych reakcji uczuleniowych.

W ciągu pierwszej doby po podaniu należy:

ograniczyć kontakt z małymi dziećmi i kobietami w ciąży;
pić dużo płynów w celu szybkiego wydalenia izotopu z organizmu;
przestrzegać zasad higieny osobistej i otoczenia, zwłaszcza korzystając z toalety.

CO TO JEST SCYNTYGRAFIA DIAGNOSTCZNA CAŁEGO CIAŁA Z JODEM PROMIENIOTWÓRCZYM JAK SIĘ DO NIEJ PRZYGOTOWAĆ

Badanie scyntygraficzne jodem promieniotwórczym dla osób z rozpoznaniem raka tarczycy wykonuje się w celu uwidocznienia tkanki tarczycy pozostałej w obrębie szyi, określenia ilości gromadzonego w niej jodu oraz uwidocznienia ewentualnych zmian jodochwytnych w obrębie całego ciała.
Badanie polega na podaniu pacjentowi doustnie kapsułki z izotopem promieniotwórczym jodu I-131.
Radiofarmaceutyk ten emituje promieniowanie beta oraz gamma, które umożliwia ocenę tarczycy i całego ciała w badaniu wykonywanym za pomocą gamma kamery.
Badanie scyntygraficzne szyi wykonuje się po 24 godzinach, a całego ciała po 48 godzinach od podania izotopu. Za każdym razem trwa ono około 15-20 minut.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO DIAGNOSTYKI IZOTOPOWEJ

Przed badaniem należy odstawić leki blokujące wychwyt jodu zgodnie z zaleceniami wydanymi przez lekarza kierującego na badanie. Przez miesiąc przed badaniem pacjent powinien stosować dietę niskojodową (ograniczenie spożycia soli jodowej, nie stosować w diecie ryb i soli morskiej i innych preparatów zawierających jod – w tym kontrastów do badań radiologicznych oraz preparaty witaminy A i E). W dniu podania izotopu pacjent powinien być na czczo. Osoby przyjmujące leki codziennie rano powinny je zażyć popijając niewielką ilością niegazowanej wody. Pierwszy posiłek można spożyć dopiero w godzinę po podaniu preparatu jodowego.
Pacjenci z cukrzycą powinni na dwie godziny przed zgłoszeniem się na podanie izotopu przyjąć leki i spożyć lekkie śniadanie.
Badania nie wykonuje się u kobiet w ciąży. U kobiet w wieku rozrodczym przed badaniem wykonywany jest test ciążowy. Badania nie wykonuje się u kobiet karmiących piersią.

ZALECENIA PO PODANIU DIAGNOSTYCZNEJ DAWKI JODU PROMIENIOTWÓRCZEGO

W ciągu 48 godzin po badaniu należy:

ograniczyć kontakt z małymi dziećmi i kobietami w ciąży;
pić dużo płynów w celu szybkiego wydalenia izotopu z organizmu;
przestrzegać zasad higieny osobistej i otoczenia, zwłaszcza korzystając z toalety.

CO TO JEST SCYNTYGRAFIA TARCZYCY Z WYCHWYTEM JODU I JAK SIĘ DO NIEJ PRZYGOTOWAĆ

Badanie scyntygraficzne po podaniu jodu promieniotwórczego pozwala uwidocznić tarczycę, co umożliwia określenie przyczyny zaburzeń oraz wybór właściwego leczenia i ocenę jego skuteczności.
Badanie jest nieinwazyjne i polega na podaniu pacjentowi doustnie kapsułki z izotopem promieniotwórczym jodu I-131.
Radiofarmaceutyk ten emituje promieniowanie beta oraz gamma, które umożliwia ocenę tarczycy i całego ciała w badaniu wykonywanym za pomocą gamma kamery.
Badania wykonuje się za pomocą gamma kamery po 24 godzinach od podania izotopu. Trwa ono około 15-20 minut.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO DIAGNOSTYKI IZOTOPOWEJ

Przed badaniem pacjent powinien odstawić leki blokujące wychwyt jodu zgodnie z zaleceniami wydanymi przez lekarza kierującego na badanie. W dniu podania izotopu należy być na czczo, ale po porannym zażyciu leków przyjmowanych codziennie. Pierwszy posiłek można spożyć dopiero w godzinę po podaniu preparatu jodowego.
Pacjenci z cukrzycą powinni na dwie godziny przed zgłoszeniem się na podanie izotopu przyjąć leki i spożyć lekkie śniadanie.
Badania nie wykonuje się u kobiet w ciąży. U kobiet w wieku rozrodczym przed badaniem wykonywany jest test ciążowy. Badania nie wykonuje się u kobiet karmiących piersią.

ZALECENIA PO PODANIU DIAGNOSTYCZNEJ DAWKI JODU PROMIENIOTWÓRCZEGO

W ciągu 48 godzin po badaniu należy:

ograniczyć kontakt z małymi dziećmi i kobietami w ciąży;
pić dużo płynów w celu szybkiego wydalenia izotopu z organizmu;
przestrzegać zasad higieny osobistej i otoczenia, zwłaszcza korzystając z toalety.

Leczenie objawowe

Sposoby leczenia objawowego

OPIEKA PALIATYWNA

Opieka paliatywna

Opieka paliatywna zgodnie z definicją WHO z 2002r. jest to działanie mające na celu poprawę jakości życia pacjentów i ich rodzin stojących w obliczu problemów związanych z zagrażającą życiu chorobą, poprzez zapobieganie cierpieniu i łagodzeniu go dzięki wczesnemu wykrywaniu, dokładnej ocenie i leczeniu bólu oraz innych problemów fizycznych, psychospołecznych i duchowych.

Pamiętajmy, że definicja WHO zakłada objęcie pacjenta opieką paliatywną na każdym etapie choroby nowotworowej, jeśli występują uciążliwe objawy wymagające specjalistycznego leczenia. I tak na przykład dolegliwości bólowe mogą pojawić się już w momencie rozpoznania. Należy wówczas jednoczasowo prowadzić leczenie onkologiczne ( przyczynowe ) i objawowe. Pacjent może dostać skierowanie do Poradni Medycyny Paliatywnej lub zostać przyjętym do Oddziału Medycyny Paliatywnej celem ustabilizowania objawów. ZASADY OPIEKI PALIATYWNEJ:

ZASADY OPIEKI PALIATYWNEJ:

całościowe ( holistyczne ) podejście do problemów pacjenta, w tym problemów duchowych, psychologicznych i społecznych
wielodyscyplinarne podejście/ zespół wielodyscyplinarny, w którego skład wchodzi lekarz, pielęgniarka, psycholog, fizjoterapeuta, dietetyk, pracownik socjalny, duchowny, wolontariusz
poszanowanie autonomii pacjenta
nacisk na poprawę jakości życia chorego
uznanie domu rodzinnego pacjenta za naturalne środowisko w okresie choroby.

W Polsce opieka paliatywna stanowi część systemu opieki zdrowotnej i podlega takim samym regulacją prawnym. Pierwsze rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej ukazało się w 2009 roku, obecnie obowiązujące zostało wydane w 2013 roku z nowelizacją w 2018 roku.

Opieką paliatywną w Polsce zgodnie z powyższym rozporządzeniem mogą być objęte następujące jednostki chorobowe:

B20-B24 choroba wywoływana przez ludzki wirus upośledzenia odporności ( HIV )
C00-D48 nowotwory
G09 następstwa zapalnych chorób ośrodkowego układu nerwowego
G10-G13 układowe zaniki pierwotnie zajmujące ośrodkowy układ nerwowy
G35 stwardnienie rozsiane
I42-I43 kardiomiopatie
J96 niewydolność oddechowo niesklasyfikowana gdzie indziej
L89 owrzodzenie odleżynowe

Z opieki paliatywnej w Polsce można skorzystać w różnej postaci, poniżej omówimy formy dostępne dla osób dorosłych finansowane ze środków publicznych ( NFZ ). Aby móc skorzystać z każdej z nich, wymagane jest skierowanie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Takie skierowanie może wystawić Państwa lekarz POZ.

PORADNIA MEDYCYNY PALIATYWNEJ przeznaczona jest dla pacjentów w stanie ogólnym dobrym, którzy mogą zgłosić się na wizytę ambulatoryjną, lub pacjentów z ograniczoną możliwością poruszania się, którzy skorzystają z wizyt domowych. Świadczenie obejmuje maksymalnie 2 wizyty w tygodniu. Można skorzystać z konsultacji lekarza, pielęgniarki lub psychologa.

HOSPICJUM DOMOWE jest przeznaczone dla osób, którym stan zdrowia uniemożliwia odbywanie wizyt w Poradni Medycyny Paliatywnej. Miejscem sprawowania opieki jest miejsce pobytu pacjenta, z reguły jest to dom rodzinny, ale może być również Dom Pomocy Społecznej. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia pacjent ma całodobowy dostęp do świadczeń, w tym co najmniej 2 wizyty lekarskie w ciągu miesiąca i 2 wizyty pielęgniarskie w ciągu tygodnia. Wizyty pozostałego personelu hospicjum ( fizjoterapeuta, psycholog, kapelan ) są ustalane w zależności od indywidualnych potrzeb. Hospicjum domowe ma również wypożyczalnię sprzętu medycznego ( m.in. łóżka, koncentratory tlenu, materace przeciwodleżynowe ).

OPIEKA STACJONARNA ( ODDZIAŁ MEDYCYNY PALIATYWNEJ, HOSPICJUM STACJONARNE ) gwarantuje całodobowy dostęp do świadczeń 7 dni w tygodniu ( lekarz i pielęgniarka ), leczenie farmakologiczne, leczenie objawów somatycznych, opiekę psychologa, rehabilitację, wykonywanie badań w zależności od potrzeb oraz zaopatrzenie w wyroby medyczne. Oddział/hospicjum posiada odpowiednie wyposażenie ( m.in. łóżka, materace przeciwodleżynowe, koncentratory tlenu ). Istnieje również opcja opieki wyręczającej dla opiekunów pacjenta pozostającego na stałe w warunkach opieki domowej lub krótkoterminowy pobyt celem ustabilizowania dokuczliwych objawów.

W razie pytań zapraszamy do kontaktu z Poradnią Medycyny Paliatywnej Narodowego Instytutu Onkologii.

ŻYWIENIE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

Żywienie w chorobie nowotworowej- FAKTY

Na każdym etapie choroby nowotworowej ( od rozpoczęcia diagnostyki poprzez ustalanie rozpoznania i leczenie onkologiczne, aż do objęcia pacjenta opieką paliatywną w razie potrzeby ) stan odżywienia pacjenta ma bardzo duże znaczenie zarówno przy odpowiedzi na leczenie jak i przy przewidywanej długości życia.

Zgodnie z wynikami badań ( Montevani i wsp. 1995, Mueller i wsp. 2014, Zeng i wsp. 2011 ) utrata masy ciała w trakcie chemioterapii skutkuje skróceniem leczenia średnio o 1 miesiąc, reedukacją dawek podawanych leków przeciwnowotworowych u 50% pacjentów, czasowe wstrzymanie/ przerwy w leczeniu systemowym u 60%, zmniejszenie przeżycia całkowitego, obniżenie stopnia sprawności pacjenta i jego jakości życia.

Skala problemu jest różna w zależności od lokalizacji nowotworu i tak na przykład dla nowotworów trzustki, przełyku czy żołądka wynosi do 85%, a dla nowotworów piersi i mięsaków 20-30%. Duży odsetek niedożywienia występuje również u chorych z nowotworami w obrębie głowy i szyi ( 75% ).

Na samym początku musimy zaznaczyć jedno – NIE MA DIET LECZĄCYCH Z RAKA. Istnieje natomiast LECZENIE ŻYWIENIOWE, które postaramy się Państwu przybliżyć poniżej.

Leczenie żywieniowe jest to odpowiednia podaż składników odżywczych ( białka, tłuszcze, węglowodany, makroelementy, mikroelementy, witaminy ) zawartych w dietach przemysłowych lub preparatach dożylnych u pacjentów, którzy nie mogą być żywieni w sposób naturalny ze względu na chorobę podstawową lub wyniszczenie nowotworowe. Wdrożone w odpowiednim czasie leczenie żywieniowe poprawia stan ogólny chorego, jego jakość życia oraz funkcjonowanie. Jest wskazane u wszystkich pacjentów z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia, którzy drogą doustną nie są w stanie dostarczyć sobie wystarczającej ilości substancji odżywczych.

Niedostateczna podaż doustna ( według Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu ESPEN ) to spożywanie dziennie mniej niż 60% zapotrzebowania energetycznego przez 1-2 tygodnie LUB gdy pacjent nie jest w stanie przyjmować pokarmów doustnie dłużej niż 7 dni. Leczenie żywieniowe powinno być prowadzone w razie potrzeby od momentu rozpoznania choroby lub z uwzględnieniem jej zaostrzeń i prowadzonego leczenia onkologicznego ( operacja, chemioterapia ).

PRZYCZYNY WYNISZCZENIA NOWOTWOROWEGO:

1. Niedostateczna podaż pokarmów

Anoreksja ( pierwotna – oś neurohormonalna jelito-mózg, hamowanie ośrodka łaknienia – zwykle nieodwracalna; wtórna – ból, czynniki psychologiczne )
Trudności w przyjmowaniu pokarmów ( nudności, wymioty, zaburzenia smaku i węchu, dysfagia, wczesne uczucie sytości, grzybica lub inne zapalenie błon śluzowych przewodu pokarmowego )
Zaburzenia pasażu ( biegunka/zaparcia, zapalenia jelit m.in.jatrogenne – po chemioradioterapii, zrosty pooperacyjne, przetoki )
Leki
Ograniczenia dietetyczne np. w trakcie radioterapii

2. Zwiększony katabolizm/zmniejszony anabolizm

Uogólniona reakcja zapalna ( cytokiny prozapalne )
Cykl Corich ( 2 cząsteczki ATP, cykl Krebsa – 12 cząsteczek ATP )
Zaburzenia pasażu ( biegunka/zaparcia, zapalenia jelit m.in.jatrogenne – po chemioradioterapii, zrosty pooperacyjne, przetoki )
Insulinooporność
Zużywanie substancji energetycznych przez masę nowotworu
Zmniejszona aktywność fizyczna
Niedobór aminokwasów rozgałęzionych
Niedobór testosteronu

CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO:

utrzymanie odpowiedniej ilości przyjmowanych składników odżywczych
wyrównanie już istniejących niedoborów
utrzymanie masy mięśniowej i aktywności fizycznej
poprawa jakości życia
przygotowanie pacjenta do leczenia onkologicznego ( np. protokół ERAS )
zmniejszenie ilości powikłań związanych z leczeniem onkologicznym
zmniejszenie ryzyka przerwania leczenia onkologicznego

ELEMENTY LECZENIA ŻYWIENIOWEGO:

Ocena stanu odżywienia
Wywiad żywieniowy
Ocena zapotrzebowania na składniki odżywcze
Podawanie odpowiednich ilości energii, makro- i mikroelementów
Zbilansowanie witamin, pierwiastków śladowych, wody
Dobór diety doustnej
Wybór optymalnego rodzaju sztucznego odżywienia (dojelitowe, pozajelitowe)
Monitorowanie stanu klinicznego

ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE wynosi średnio 25-35kcal/kg m.c./dobę, uosób wyniszczonych należy rozpoczynać leczenie żywieniowe ostrożniej od 10-15kcal/kg m.c./dobę. Średnia podaż białka to 0,8-1,5g/kg m.c./dobę.

JAK MOŻNA POMÓC osobie bliskiej, która w trakcie leczenia onkologicznego straciła apetyt lub apetyt się pogorszył?

Maksymalna podaż kalorii w minimalnej objętości, bo:

słaby apetyt
jadłowstręt
zmiany w obrębie zmysłu węchu i smaku
zmęczenie
duszność

Zastosuj:

małe porcje 8-10 razy dziennie
małe talerze
estetyczny wygląd
odpowiednia konsystencja ( koktajle, puree, musy, zupy-kremy, galaretki, budynie )
FORTYFIKACJA DIETY ( WZBOGACANIE ŻYWNOŚCI o składniki wysokoenergetyczne ): masło, śmietana, mleko kokosowe, cukier, miód, białko i żółtko jajka, mleko w proszku, kasze, płatki, zmielone orzechy, starty ser żółty, tapioka, płatki, sosy ze śmietaną i mąką. Przygotowane produkty powinny być przechowywane w temperaturze 4-7’C, nie mogą być wielokrotnie odgrzewane, poza lodówką mogą znajdować się do 4 godzin.

ONS ( doustne suplementy diety ) są to specjalne, produkowane przemysłowo suplementy pokarmowe przeznaczone do podawania doustnego celem utrzymania lub poprawy stanu odżywienia pacjenta. Powinny być stosowane u każdego pacjenta, który nie jest w stanie pokryć dobowego zapotrzebowania białkowo-kalorycznego za pomocą zwykłej diety, szczególnie u osób zagrożonych rozwojem niedożywienia ze względu na chorobę i planowane leczenie, gdy możliwe jest odżywianie drogą przewodu pokarmowego. Należy uwzględnić możliwości finansowe ( środki te nie są refundowane ).

ONS należy dobierać starannie, w zależności od potrzeb pacjenta oraz chorób towarzyszących. Nie każdy suplement jest odpowiedni dla konkretnej osoby i chcąc pomóc, możemy zaszkodzić, na przykład stosując u osoby z chorobą nerek ONS z dużą zawartością białka.

Poniżej przedstawiamy przykłady dobierania ONS w zależności od chorób dodatkowych:

CHOROBY NEREK: Fresubin Renal, Renilon 4.0, Renilon 7.5 ( u osób dializowanych )

CUKRZYCA: Diasip, Diben, Resource Diabet Plus

CHOROBY WĄTROBY: Fresubin Hepa Drink, Nutricomb Hepa, Nutridrink Juice Style

CHOROBY TRZUSTKI: Nutridrink Juice Style

ODLEŻYNY: Cubitan.

ZALETY DOUSTNYCH SUPLEMENTÓW DIETY:

Mała objętość
Duża zawartość białka i kalorii
Od razu gotowe do użycia
Nie zawierają: glutenu, laktozy, cholesterolu
Sterylizowane UHT

WADY DOUSTNYCH SUPLEMENTÓW DIETY:

Nudności, wymioty, zgaga
Biegunka
Wzdęcia

Najczęściej przyczyną złej tolerancji ONS-ów jest złe dobranie preparatu do pacjenta ( osmolarność, skład, przewód pokarmowy chorego ).

JAK STOSOWAĆ ONS?

Preparaty należy przechowywać w temperaturze pokojowej.

A. CALOGEN

należy przyjmować 3 x 30 ml
można razem z głównymi posiłkami (do śniadania, obiadu, kolacji)
można dodać do posiłków np. jogurtu, twarożku lub dań obiadowych

B. NUTRIDRINK/RESOURCE/FRESUBIN/NUTRAMIL

pić powoli, małymi łykami przez min. 30-60 minut.
można dodawać do posiłków np. do zupy mlecznej, jogurtu, twarożku
można rozcieńczyć wodą, można dodać soku z cytryny jeśli jest za słodki
na bazie preparatu można przygotowywać koktajle, galaretki, kisiele itp. (wykorzystać jako część płynną przepisu).
w razie nudności należy dodawać preparat do jedzenia
w razie biegunki można mieszać preparat z produktami zapierającymi np. z kleikiem ryżowym, mało dojrzałym bananem.

PRZYKŁADOWY PRZEPIS Z WYKORZYSTANIEM PREPARATU NUTRAMIL:

Placki z kaszy

Saszetka preparatu Nutramil Complex o smaku waniliowym, 100 g kaszy jaglanej (ok. 1/2 szklanki), 1 łyżka oleju rzepakowego nierafinowego, szczypta kurkumy, 1 jajko, dżem owocowy, niskosłodzony
Ugotuj kaszę jaglaną, a następnie zmiksuj ją z jajem, kurkumą i saszetką Nutramilu Complex, dolej niewielką ilość wody, aby uzyskać konsystencję bardzo gęstej śmietany;
Na rozgrzaną patelnię wlej łyżkę oleju rzepakowego i rozprowadź go dokładnie. Tę czynność wykonuj tylko przed smażeniem pierwszej partii placków;
Nakładaj na patelnię po łyżce masy, starając się uformować cienkie placuszki;
Usmaż je z dwóch stron i przełóż na talerz, a następnie dodaj ulubionego dżemu niskosłodzonego.

PAMIĘTAJ!

W razie wątpliwości zawsze pytaj prowadzącego lekarza onkologa lub zgłoś się na konsultację do Poradni Medycyny Paliatywnej w Narodowym Instytucie Onkologii.

ZIOŁOLECZNICTWO

Ziołolecznictwo w onkologii

na podstawie „ Zioła w łagodzeniu objawów i skutków leczenia chorób nowotworowych” F.Firenzuoli, F.Epifani, L.Gori

Rozwój nowych metod leczenia onkologicznego niesie za sobą następstwa w postaci skutków ubocznych. Powoduje to chęć i okazję do sięgania po terapie łagodzące, często w postaci ziół. Zioła mogą być pomocne w leczeniu objawów niepożądanych, pod warunkiem że stosujemy je prawidłowo. Należy pamiętać, że nawet „ bezpieczne” zioła mogą wchodzić w interakcje z chemioterapeutykami oraz wywoływać swoje własne objawy uboczne upośledzające jakość życia pacjenta.

MITY – nowotworów NIE LECZĄ m.in.:

– lewatywy z kawy
– pestki moreli ( zawarta amigdalina )
– sok z ogórka i kopru włoskiego
– liście kapusty stosowane miejscowo nie zmniejszają guza
– żaden rodzaj herbaty.

Poniżej przedstawiamy kilka wybranych ziół i ich zastosowanie.

Należy pamiętać, że stosowanie dodatkowych preparatów ( nawet ziołowych ) należy zawsze skonsultować z prowadzącym onkologiem.

BEZSENNOŚĆ:

KOZŁEK LEKARSKI
RUMIANEK

BIEGUNKA

MIĘTA
DIOSMEKTYT ( glinokrzemian )

CZKAWKA

OLEJEK ETERYCZNY Z LAWENDY
OLEJEK ETERYCZNY ZE ŚLAZU
PLASTRY ŚIWEŻEGO IMBIRU DO ŻUCIA

KRWAWIENIE Z BŁON ŚLUZOWYCH JAMY USTNEJ – PŁUKANIE:

MIESZANKA ZIOŁOWA Z SZAŁWII, JEŻYNY, ŚLAZU I TASZKINA POSPOLITEGO
MIRRA

NUDNOŚCI I WYMIOTY

IMBIR ( kapsułki, kawałki świeżego imbiru do żucia, herbatka )

POPROMIENNE ZAPALENIE SKÓRY

ŻEL Z ALOESU
KREMY Z KADZIDŁOWCA

ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ

ŻEL Z ALOESU
MIRRA ( płyn do płukania jamy ustnej i gardła )
RATANIA ( płyn do płukania jamy ustnej i gardła )
MIÓD I PROPOLIS
ACMELLA