Edukacja
Edukacja zdrowotna, w tym również edukacja dotycząca chorób nowotworowych i chorób płuc ma szerzyć i promować wiedzę o nowotworach, powinna obejmować zarówno edukację osób zdrowych, osób z grupy podwyższonego ryzyka, osób chorych na nowotwory oraz ich najbliższych.
Świadoma i skuteczna edukacja zdrowotna ma szansę doprowadzić do zmiany zachowania osób edukowanych i przyczynić się do wczesnego wykrycia choroby, szybkiego zdiagnozowania i rozpoczęcie optymalnego leczenia.
Materiały edukacyjne dla najmłodszych
Spotkanie z zarazkami
Materiały, które cię zainteresują
12 sposobów na zdrowie
Zdrowy styl życia
Zdrowy styl życia ma na celu zapewnić optymalne zdrowie oraz zminimalizować ryzyko zachorowania na choroby określane mianem chorób społecznych, do których zaliczamy schorzenia układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna serca z powikłaniami takimi jak zawał serca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca ), cukrzycę typu 2, astmę oskrzelową oraz nowotwory.
Zasady zdrowego trybu życia:
- NIE PAL
- NIE BĄDŹ BIERNYM PALACZEM
- UTRZYMUJ PRAWIDŁOWĄ MASĘ CIAŁA
- PAMIETAJ O AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
- JEDZ ZDROWO
- OGRANICZ ALKOHOL
- OGRANICZ EKSPOZYCJĘ NA SŁOŃCE
- ZADBAJ O ZDROWIE PSYCHICZNE
- WYSYPIAJ SIĘ
- REGULARNIE CHODŹ NA BADANIA PROFILAKTYCZNE
- ZADBAJ O SZCZEPIENIA OCHRONNE
RUCH TO ZDROWIE – CZY TYLKO OKLEPANY FRAZES?
Regularna aktywność fizyczna zapobiega nadwadze i wpływa pozytywnie na samopoczucie. Podczas ćwiczeń fizycznych krew szybciej płynie w naczyniach krwionośnych, dzięki czemu tkanki są lepiej ukrwione oraz dotlenione. Uwalniają się hormony szczęścia – endorfiny i serotonina, które poprawiają nastrój.
Każda forma aktywności fizycznej sprzyja zdrowiu. Wysiłek zapobiega nadmiernemu wzrostowi masy ciała, więc zmniejsza się ryzyko zachorowania na choroby związane z nadwagą lub otyłością takie jak choroby kardiologiczne i cukrzyca typu 2. Regularne ćwiczenia chronią przed nowotworami jelita grubego, piersi i błony śluzowej macicy. Prawdopodobne działanie ochronne działanie aktywności fizycznej występuje w przypadku raka płuca, wątroby, jajnika, prostaty, nerki i żołądka.
Przykłady:
- Rak piersi: Wyniki badania z Holandii wskazują, że ćwiczenia wykonywane przez 90 minut dziennie (w porównaniu do 30 minut dziennie) powodują obniżenie ryzyka zachorowania na raka piersi po menopauzie o ok. 25 proc.
- Rak błony śluzowej macicy:
Ryzyko wystąpienia u osób bardzo aktywnych jest o 20 proc. niższe. - Rak jelita grubego:
Siedzący tryb życia zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Szacuje się, że osoby regularnie ćwiczące mają ryzyko zachorowania na ten nowotwór mniejsze o ok. 25 proc. niż osoby mało aktywne.
Dane z 43 badań (prawie 70 tysięcy osób) wykazują, że ryzyko zachorowania na raka jelita grubego i błony śluzowej macicy jest związane z dużą ilością wolnego czasu spędzanego na oglądaniu telewizji. U mężczyzn siedzenie przez więcej niż 9 godzin dziennie podnosi ryzyko raka jelita grubego nawet o 61 proc. Inne badania pokazują, że siedzący tryb życia u kobiet zwiększa ryzyko zachorowania na raka jajnika lub piersi, a u mężczyzn na nowotwory prostaty.
CO MOŻESZ ZROBIĆ DLA SIEBIE?
Zacznij od mniej wymagających ćwiczeń i powoli zwiększaj ich intensywność, starając się z biegiem czasu włączać do swojego treningu coraz trudniejsze ćwiczenia. Minimum aktywności fizycznej to 30 minut każdego dnia, możesz podzielić to na trzy sesje po 10 minut lub dwie sesje po 15 minut. Codzienny cel do osiągnięcia to 60 minut ruchu o średniej intensywności lub 30 minut bardzo intensywnego wysiłku.
ZBILANSOWANA DIETA TO TWÓJ SUKCES
Najważniejszym elementem zdrowego stylu życia jest odpowiednio zbilansowana dieta, która dostarczy w odpowiednich ilościach nie tylko składników odżywczych (białka, tłuszcze i węglowodany), ale również błonnika, witamin i soli mineralnych.
Zdrowe odżywianie to spożywanie 5 posiłków w regularnych odstępach czasu (co 3-4 godziny). Śniadanie należy zjeść w ciągu 30 minut od wstania z łóżka ( takie postępowanie zmniejsza ryzyko stłuszczenia wątroby i rozwój insulinooporności ), a kolację do 2 godzin przed snem. W przeciwnym razie poziom przemiany materii zmniejszy się i rozwija się nadmiar tkanki tłuszczowej.
Najprostszym wskaźnikiem, który służy do oceny masy ciała, jest BMI (ang. Body Mass Index). Wskaźnik BMI oblicza się dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Prawidłowa masa ciała to BMI pomiędzy 18,5 a 24,9 kg/m².
Otyłość po paleniu papierosów jest najważniejszym czynnikiem, który zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Ryzyko rozwoju raka rośnie proporcjonalnie wraz ze wzrostem ilości tłuszczu w organizmie.
Nadwaga i otyłość powodują wzrost ryzyka rozwoju gruczolakoraka przełyku, raka jelita grubego i odbytnicy, nerki, trzustki, błony śluzowej macicy i piersi u kobiet po menopauzie. Ryzyko raka jelita grubego i odbytnicy wzrasta o 15 proc. u osób z nadwagą i o 32 proc. u osób otyłych. Istnieją różne możliwe przyczyny związku między nadmierną masą ciała i nowotworami. Jedną z nich są hormony (np. estrogen) uwalniane z komórek tkanki tłuszczowej, które mogą stymulować rozwój raka. Ponadto nadmiar tkanki tłuszczowej powoduje większą oporność na insulinę, a także zwiększa procesy zapalne w organizmie i podnosi poziom czynników wzrostu, co może inicjować rozwój nowotworów.
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA – SKRÓT!
- W prawidłowym żywieniu powinny przeważać produkty roślinne, z dużą ilością warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych (fasola, groszek, soja, soczewica), pełnoziarnistym pieczywem i innymi produktami pełnoziarnistymi, jak makaron z mąki z pełnego przemiału, czy brązowy ryż. Powinny znaleźć się również umiarkowane ilości chudego mięsa (drobiu i ryb) oraz chudy nabiał. Niezbędne są także oleje roślinne (rzepakowy i oliwa), a także orzechy i nasiona.
- Organizm człowieka nie potrafi magazynować tych cennych związków (np. witaminy C). Należy spożywać niewielkie ilości warzyw i owoców kilka razy w ciągu dnia, co najmniej 400-500 g w pięciu porcjach.
- Błonnik pokarmowy to roślinne wielocukry i ligniny nie do końca trawione w przewodzie pokarmowym człowieka, czyli niestrawione części ścian komórek roślinnych. Błonnik reguluje trawienie, hamuje uczucie głodu, a także skraca kontakt szkodliwych substancji ze ścianami przewodu pokarmowego i zmniejsza ich wchłanianie.
- Czerwone mięso, czyli wołowina, wieprzowina i baranina, zwiększa ryzyko raka jelita grubego, ale jest dobrym źródłem wielu składników odżywczych. Zalecana porcja to nie więcej niż 500 g tygodniowo.
Termin „mięso przetworzone” oznacza mięso wędzone, suszone, solone lub z dodatkiem chemicznych konserwantów. Są to m.in. wędliny i kiełbasy. Te produkty nawet w niewielkich ilościach zwiększają ryzyko raka jelita grubego, dlatego powinniśmy ich unikać.
- Solenie jest niezdrowe, powinno się wykluczyć ją całkowicie albo używać jej w niewielkich ilościach.
Najczęściej źródłem soli są produkty spożywcze (pieczywo, wędliny, sery żółte), do których jest ona dodawana podczas obróbki technologicznej. Najlepszym sposobem na kontrolę ilości spożywanej soli jest przygotowywanie potraw w domu. Należy ograniczyć solenie podczas gotowania i nie dosalać jedzenia na talerzu.
- Znaczna ilość energii zawarta w napojach słodzonych pochodzi z cukrów, które naturalnie w nich występują, albo są do nich dodawane. Częste ich picie sprzyja nadwadze i otyłości. Dlatego należy je ograniczyć, by zmniejszyć ryzyko nowotworów. To samo dotyczy produktów wysokoenergetycznych – wyrobów cukierniczych i słodyczy. Należy także unikać wysoko przetworzonych produktów spożywczych bogatych w cukier i tłuszcze zwierzęce jak produkty typu „fast food” i napoje słodzone.
PAMIĘTAJ!
- Wybieraj produkty spożywcze o niskiej zawartości kalorii. Wybieraj warzywa i owoce, które zawierają dużo wody i błonnika pokarmowego.
- Zwróć uwagę na wielkość porcji. Jedz wtedy, gdy odczuwasz głód i zakończ posiłek, zanim poczujesz się w pełni najedzony. Spożywając pokarmy o średniej i wysokiej zawartości kalorii, staraj się wybierać mniejsze porcje.
- Bądź aktywny fizycznie. Ogranicz czas spędzany na kanapie przed telewizorem lub komputerem. Uprawianie sportu nawet amatorsko pomaga spalać kalorie, które są zmagazynowane w postaci tkanki tłuszczowej. Aktywność fizyczna zwiększa tempo przemiany materii i powoduje wydzielania endorfin nazywanych hormonami szczęścia – a kto z nas nie chce czuć się szczęśliwy ? 🙂
Diety, które wyjdą Ci na zdrowie
Utrzymanie prawidłowej masy ciała pozwala w znacznym stopniu ograniczyć ryzyko zachorowania na raka. Jest to drugi po paleniu tytoniu najważniejszy czynnik ryzyka nowotworów.
Przy zachowaniu prawidłowej masy ciała – poza ryzykiem raka – maleje także ryzyko wystąpienia innych powikłań zdrowotnych powodowanych przez nadmiar tłuszczu zmagazynowanego w organizmie, na przykład chorób serca czy cukrzycy. Badania naukowe dowodzą, że ryzyko rozwoju raka rośnie proporcjonalnie wraz ze wzrostem ilości tłuszczu w organizmie.
Nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko rozwoju takich nowotworów, jak gruczolakorak przełyku, rak jelita grubego i odbytnicy, nerki, trzustki, błony śluzowej macicy oraz rak piersi (u kobiet po menopauzie). Z badań naukowych wynika, że w przypadku raka jelita grubego i odbytnicy, ryzyko zachorowania wzrasta o 15% u osób z nadwagą i o 32% u osób otyłych w porównaniu do osób o prawidłowej masie ciała.
Pamiętaj, że ograniczenie nadmiernej masy ciała i powrót do prawidłowej wagi zmniejsza ryzyko zachorowania nie tylko na nowotwory, ale pozwala także obniżyć ryzyko rozwoju innych chorób, takich jak choroby układu krążenia i cukrzyca.
Źródło :Europejski Kodeks Walki z Rakiem”
Sprawdź diety polecane przez specjalistów
DIETA PODSTAWOWA
Zasady diety podstawowej
Dieta podstawowa to zbiór zaleceń dietetycznych dla chorych nie wymagających żadnych szczególnych zaleceń żywieniowych. Zalecenia bazują na piramidzie zdrowego człowieka oraz na zaleceniach z dietoprofilaktyki chorób nowotworowych
- Regularne spożywanie posiłków o niewielkiej objętości – 5 x dziennie: śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja (na ok. 2 h przed snem).
- Technologia przygotowywania potraw: gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, pieczenie bez obsmażania w naczyniu żaroodpornym szklanym lub ceramicznym, duszenie bez obsmażania.
- Nie przekraczaj ilości 500g mięsa czerwonego przetworzonego na tydzień
- Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe, ogranicz spożycia białego pieczywa i słodyczy. Zwykły biały cukier można zamienić na cukier brzozowy lub stewię.
- Między posiłkami woda niegazowana, herbata czarna, zielona, biała, herbatki owocowe bez cukru.
- Spożywanie ryb 2-3 razy w tygodniu, a szczególnie tłustych ryb morskich ze względu na występowanie w nich kwasów tłuszczowych omega-3.
- Spożywanie 3-4 porcji warzyw każdego dnia, a przede wszystkim warzyw bogatych w antyoksydanty: papryka, pomidory, marchew, karczochy, różne rodzaje kapusty, brukselka, brokuły, kalafior, cebula, czosnek zielone warzywa liściaste, naturalne kiszonki. 1 porcja to szklanka surowych lub pół szklanki ugotowanych warzyw. Zaleca się spożywanie przynajmniej 500g warzyw na dobę.
- Spożywanie maksymalnie 2 porcji owoców każdego dnia, a przede wszystkim owoców bogatych w antyoksydanty: jagody, żurawina, morele, jeżyny, maliny, śliwki, wiśnie, czerwone winogrona, jabłka, granat, cytrusy. 1 porcja to średniej wielkości owoc typu jabłko lub szklanka owoców drobnych.
- Spożywanie 1 porcji orzechów (1 porcja to 15-20g) bez soli, panierek, przypraw – włoskie, brazylijskie, laskowe, pini, pistacje itp.; oraz nasion (siemię lniane, nasiona chia).
- Wyeliminowanie z diety alkoholu i tytoniu
Masz wątpliwości? Sprawdź jakie produkty jeść
Mięso, wędliny, ryby, owoce morza i jaja
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Chude gatunki mięsa (drób bez skóry, cielęcina, polędwica wołowa, mięso królika chude części wieprzowe: schab środkowy, polędwiczki);
- Chude wędliny – najlepiej domowe (polędwica, upieczona pierś indycza, pieczony schab środkowy, szynka gotowana oczyszczona z tłuszczu);
- Ryby – gotowane na parze lub pieczone w piekarniku w folii lub rękawie (dorsz, łosoś, halibut, śledź świeży, morszczuk, pstrąg tęczowy, makrela świeża, sardynki );
- Owoce morza (krewetki, małże, ostrygi);
- Jaja (na miękko, na twardo bez majonezu, ugotowane w koszulce, jajecznica na parze, jajecznica smażona – lekko ścięta).
- Tłuste gatunki mięsa (wieprzowina, wołowina, baranina, drób ze skorą, smażone, pieczone i duszone z uprzednim obsmażaniem);
- Tłuste gatunki wędlin (pasztety, kiełbasy, kabanosy, mielonki, baleron, metki, parówki, mortadela, salami, salceson, kaszanka, pieczeń rzymska, konserwy, boczek);
- Podroby (wątroba, serce, żołądki)
- Ryby – wszystkie smażone w panierkach, wędzone, marynowane
- Jaja – jajecznica/omlety mocno ścięta smażona na tłuszczu zwierzęcym z użyciem tłustych dodatków np. boczku
Nabiał
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Twaróg chudy i półtłusty, jogurty naturalne, serki ziarniste, serki homogenizowane naturalne, mleko 1,5% – 2%, kefiry, zsiadłe mleko.
- W ograniczonej ilości tłusty nabiał: jogurty greckie/bałkańskie, ser mozzarella, ser feta, ser żółty (ok. 4 plastry/tydzień)
- Tłuste twarogi, topione, pleśniowe, kremowe, mleko tłuste – od 3,2%, ze względu na dużą zawartość tłuszczu, śmietana, śmietanka kremowa.
Tłuszcze
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Na zimno, do smarowania pieczywa i jako dodatek do potraw: masło, miękkie margaryny, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, pasta z awokado, olej lniany.
- Do smażenia: olej rzepakowy rafinowany
- Olej kukurydziany, słonecznikowy, z krokosza, sojowy, z orzeszków ziemnych, arachidowy, sezamowy, z pestek winogron, palmowy, kokosowy, smalec, łój wołowy, margaryny twarde, masło (także klarowane)
Pieczywo
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Razowe, pełnoziarniste, graham (żytnie, orkiszowe lub pszenno-żytnie)
- Białe, kukurydziane, francuskie, chrupkie, wafle ryżowe, sucharki, chałka.
Dodatki skrobiowe i dania mączne
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Płatki zbożowe zwykłe (np. owsiane, żytnie, orkiszowe), gruboziarniste kasze (gryczana, pęczak, jaglana, owsiana, orkiszowa), ryż brązowy, pełnoziarniste makarony, ziemniaki z wody, ziemniaki pieczone, kopytka gotowane, pierogi z wody z chudym mięsem, kapustą i grzybami, serem, naleśniki smażone na patelni bez tłuszczu (z twarogiem, chudym mięsem lub musem owocowym)
- W ograniczonych ilościach: kasza kuskus, kasza manna.
- Frytki, podsmażane ziemniaki, placki ziemniaczane, pierogi z okrasą, podsmażane, kopytka podsmażane, płatki śniadaniowe typu instant, placki kukurydziane, placki pszenne typu tortilla.
Zupy
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Na wywarze z chudych gatunków mięsa, jarzynowe, zupy kremy
- Na tłustych wywarach mięsnych i kostnych, zabielane śmietaną, z zasmażką, zupy/sosy instant.
Owoce
Produkty zalecane:
- Owoce wszystkie, szczególnie: jagodowe (maliny, porzeczki, czarny bez, jeżyny, aronia, borówki, agrest, winogrona, truskawki, żurawina), owoce cytrusowe (cytryny, pomarańcze, limonka), brzoskwinia, morele, gruszki, wiśnie, jabłka, ananas, śliwki, granat, dzika róża.
Warzywa
Produkty zalecane:
- Wszystkie warzywa surowe i gotowane, szczególnie (cebula, czosnek, papryka zielona, czerwona, żółta, brokuły, pomidory, marchew, dynia, jarmuż, szpinak, szczaw, czerwona kapusta, bakłażan, karczochy, natka pietruszki, cykoria, seler, rukola, rzodkiewka), nasiona roślin strączkowych (bób, ciecierzyca, fasola, groch, soja, soczewica)
Napoje
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Woda niegazowana, słaba herbata, herbata zielona, biała, herbatki owocowe bez cukru, kawa, kompoty owocowe, świeżo wyciskane soki owocowe i warzywne – w ograniczonej ilości – do 1 szklanki na dzień.
- W ograniczonych ilościach: Mocna kawa naturalna i mocne napary herbat (nie przekraczaj 2-3 filiżanek dziennie).
- Napoje gazowane, wody smakowe, napoje energetyczne, wszystkie napoje alkoholowe.
Desery
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Budynie, kisiele, musy owocowe, galaretki owocowe, gorzka czekolada, kakao, sernik na zimno (z serka homogenizowanego lub jogurtu)
- W ograniczonych ilościach: ciasta domowe (szarlotka, piaskowiec itp.).
- Ciasta francuskie, ciasta i desery z czekoladą, śmietaną, kremami, serniki, torty, ciastka francuskie, pączki, słodycze wytworzone przemysłowo (batoniki, wafelki itp.).
Przyprawy
Produkty zalecane:
- Naturalne: sól w ograniczonej ilości, wszystkie świeże i suszone zioła oraz przyprawy korzenne
Produkty przeciwwskazane:
- Kostki rosołowe, przyprawa do zup, gotowe mieszanki przypraw z dodatkiem glutaminianu sodu, sosy w proszku itp.
Inne
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Orzechy, nasiona
- W ograniczonej ilości dżem bez dodatku cukru, miód.
- Dania fast food, gotowe potrawy ze słoika, puszki, mrożone itp.
DIETA LEKKOSTRAWNA
Zasady diety lekkostrawnej
- Regularne spożywanie posiłków o niewielkiej objętości – 5 x dziennie: śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja (na ok. 2 h przed snem).
- Technologia przygotowywania potraw: gotowanie na parze, gotowanie w wodzie, pieczenie bez obsmażania w naczyniu żaroodpornym szklanym lub ceramicznym, duszenie bez obsmażania.
- Między posiłkami woda niegazowana, herbata, herbatki owocowe.
Masz wątpliwości? Sprawdź jakie produkty jeść
Mięso, wędliny, ryby, owoce morza i jaja
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Chude gatunki mięsa (drób bez skóry, cielęcina, polędwica wołowa, mięso królika chude części wieprzowe: schab środkowy, polędwiczki);
- Chude wędliny – najlepiej domowe (polędwica, upieczona pierś indycza, pieczony schab środkowy, szynka gotowana oczyszczona z tłuszczu);
- Ryby – gotowane na parze lub pieczone w piekarniku w folii lub rękawie (pstrąg, dorsz, mintaj);
- Owoce morza (krewetki, małże, ostrygi);
- Jaja (na miękko, ugotowane w koszulce, jajecznica na parze, jajecznica smażona – lekko ścięta).
- Tłuste gatunki mięsa (wieprzowina, wołowina, baranina, drób ze skorą, smażone, pieczone i duszone z uprzednim obsmażaniem);
- Tłuste gatunki wędlin (pasztety, kiełbasy, kabanosy, mielonki, baleron, metki, parówki, mortadela, salami);
- Ryby – wszystkie smażone, wędzone, marynowane, tłuste (łosoś, halibut, śledź, makrela);
- Jaja – na twardo, jajecznica mocno ścięta smażona na tłuszczu.
Nabiał
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Twaróg chudy i półtłusty, jogurty naturalne, serki ziarniste, serki homogenizowane naturalne, mleko 1,5% – 2%, kefiry, zsiadłe mleko, słodka śmietanka. W przypadku biegunki – nabiał bez laktozy lub czasowe wyłączenie nabiału z diety!
- Tłuste twarogi, sery żółte, topione, pleśniowe, kremowe, mleko tłuste, jogurty greckie/bałkańskie ze względu na dużą zawartość tłuszczu, śmietana.
Tłuszcze
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- na zimno, do smarowania pieczywa i jako dodatek do potraw (masło, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, pasta z avokado). Olej lniany tylko na zimno.
- smalec, słonina, łój, pozostałe oleje.
Pieczywo
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- białe lub graham, czerstwe (żytnie, orkiszowe lub pszenno-żytnie), wafle ryżowe, sucharki, chałka.
- razowe, pełnoziarniste, francuskie
Dodatki skrobiowe i dania mączne
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- ziemniaki z wody, ryż, drobne kasze, drobne makarony, kopytka, pierogi z wody z chudym mięsem, serem, naleśniki smażone na patelni bez tłuszczu (z twarogiem, chudym mięsem lub musem owocowym)
- frytki, pieczone i podsmażane ziemniaki, placki ziemniaczane, gruboziarniste kasze (gryczana, pęczak, jaglana), ryż brązowy, grube makarony, pierogi z kapustą, grzybami, z okrasą, podsmażane)
Zupy
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- na wywarze z chudych gatunków mięsa, jarzynowe, krupniki, zupy kremy zabielane zawiesiną mąki i mleka lub czyste, delikatnie przyprawione solą i ziołami.
- na tłustych wywarach mięsnych i kostnych, zabielane śmietaną, ostro przyprawione. W szczególności: kapuśniak, grzybowa, żurek, grochowa, fasolowa, cebulowa itp., zupy/sosy instant.
Owoce
Produkty zalecane:
- obrane ze skórki, rozdrobnione: jabłko, banan, jagody, mango, morele, borówki amerykańskie, przecier z malin bez pestek.
Produkty przeciwwskazane:
- surowe, w skórkach, suszone, śliwki, winogrona, maliny, czereśnie, gruszki.
Warzywa
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane
- gotowane, obrane ze skórki, korzeniowe (marchewka, buraczki), dyniowate (dynia, kabaczek, cukinia), pomidor bez skórki, papryka bez skórki, brokuł
- strączkowe (fasola, groch, bób, ciecierzyca, soja), cebulowe (cebula, por, czosnek), kapustne (kapusta, kalafior, brukselka, sałaty, rzodkiewki, ogórek surowy, papryka ze skórą.
Napoje
Produkty zalecane:
- woda niegazowana, słaba herbata, herbatki owocowe, kompoty owocowe, rozcieńczone soki owocowe i warzywne (1:1) – w ograniczonej ilości – do 1 szklanki na dzień
Produkty przeciwwskazane:
- Mocna kawa naturalna, rozpuszczalna, mocne napary z herbaty, napoje gazowane, soki owocowe i warzywne bez rozcieńczenia, wody smakowe, wszystkie napoje alkoholowe.
Desery
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- budynie, kisiele, musy owocowe, galaretki owocowe, biszkopty, herbatniki, biszkopt z owocami (np. jabłkiem), sernik na zimno.
- Ciasta francuskie, ciasta i desery z czekoladą, kakao, kawą, śmietaną, kremami, serniki, torty, ciastka francuskie, pączki itp.
Przyprawy
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- Naturalne: sól w ograniczonej ilości, zioła, koperek, natka pietruszki, sok z cytryny.
- Kostki rosołowe, przyprawa do zup, ostra papryka, chili, pieprz, gotowe mieszanki przypraw z dodatkiem glutaminianu sodu, sosy w proszku itp.
Inne
Produkty zalecane: Produkty przeciwwskazane:
- W ograniczonej ilości dżem bez pestek, miód
- Orzechy, ziarna (np. dynia, słonecznik), grzyby, dania fast food
DIETA CUKRZYCOWA
Zalecenia dietetyczne w cukrzycy
Chorzy na cukrzycę powinni przestrzegać zasad prawidłowego żywienia osób zdrowych oraz dodatkowo:
- Regularnie spożywać posiłki – 5 posiłków w ciągu dnia, co ok. 3 h (Nie wolno pomijać żadnego posiłku i dojadać między posiłkami)
- Kontrolować ilość spożywanych węglowodanów w ciągu dnia, ograniczyć ilość węglowodanów prostych
- ▪ śniadanie;
▪ II śniadanie;
▪ obiad;
▪ podwieczorek;
▪ kolacja; Kontroluj glikemię zgodnie z zaleceniem lekarza.
Technologia przygotowywania potraw:
- gotowanie na parze;
- gotowanie w wodzie;
- pieczenie w folii lub rękawie bez dodatku tłuszczu;
- duszenie bez obsmażania;
- eliminacja potraw smażonych, panierowanych, duszonych i pieczonych z dodatkiem tłuszczu.
Nabiał – należy unikać słodkich produktów nabiałowych: owocowe, smakowe, serki do smarowania, słodkie serki homogenizowane, sery topione, pleśniowe, Brie, Camembert.
Zaleca się spożywanie produktów mlecznych takich jak: mleko 1,5-2%, jogurty naturalne 2%, naturalne kefiry i maślanki, twarogi chude bądź półtłuste, serki granulowane (typu wiejski), homogenizowane serki naturalne. Dozwolone jest spożywanie produktów roślinnych (sojowych, ryżowych, migdałowych, owsianych), najlepiej wyłącznie naturalnych, niesłodzonych, bez dodatków smakowych.
Mięso – należy unikać tłustych i wysokoprzetworzonych mięs i wędlin: wieprzowiny, wołowiny, podrobów, drobiu ze skórą, kiełbas, kabanosów, parówek, pasztetów, metek, pasztetowych, salami, baleronu, salcesonu, mielonek itp. Metody przygotowywania mięs opisano powyżej.
Zalecane gatunki mięsa: mięso drobiowe bez skóry, chude części wieprzowe – schab środkowy i polędwiczki wieprzowe oraz mięso królika, cielęcina i polędwica wołowa. Wędliny najlepiej jeść w postaci upieczonego mięsa i podawanego na zimno (schab, pierś indyka itp.).
Ryby– Przynajmniej 2-3 razy w tygodniu należy jeść ryby (pieczone w folii z ziołami lub gotowane na parze).
Ze względu na dużą zawartość soli unikamy wędzonych ryb i wędlin produkowanych przemysłowo. Maksymalna ilość czerwonego mięsa i przetworzonych produktów mięsnych nie powinna być większa niż 500g/tydzień.
Jaja – na miękko, jajko na twardo (bez majonezu), jajecznica na parze bez dodatku tłuszczu, jajecznica na pomidorach (ewentualnie lub łyżeczce masła).
Pieczywo – najlepiej ciemne, pełnoziarniste, razowe. W przypadku braku tolerancji można przejść na pieczywo typu graham lub orkiszowe. Do smarowania pieczywa najlepiej użyć, naturalnego serka homogenizowanego, przecieru pomidorowego, pasty z awokado, pesto z oliwy i bazylii lub humusu. Pieczywo można ewentualnie smarować niewielką ilością dobrych jakościowo margaryn miękkich z zawartością steroli i stanoli roślinnych (kubkowych).
Zalecane jest spożywanie płatków owsianych górskich, żytnich, gryczanych, otrąb pszennych bądź owsianych.
Niezalecane jest spożywanie słodkich płatków śniadaniowych (kukurydziane, czekoladowe, miodowe), ekstrudowanych (dmuchanych), z polewami, syropami.
Do obiadu najlepiej spożywać kasze (gryczana, pęczak, jaglana, jęczmienna), komosę ryżową, brązowy ryż i pełnoziarniste makarony oraz ziemniaki z wody lub lepiej w mundurkach. Unikamy ziemniaków smażonych (frytki, placki ziemniaczane, chipsy).
Do każdego posiłku należy spożywać warzywa (500g/dzień), najlepiej sezonowe i surowe. Powinny być dokładnie umyte w bieżącej wodzie. Do warzyw surowych lub gotowanych należy dodać łyżeczkę oliwy z oliwek lub oleju (rzepakowego, lnianego).
Owoce: maksymalnie 2 sztuki (300g) w ciągu dnia (do posiłku, najpóźniej na podwieczorek).
Nie należy rozgotowywać warzyw oraz produktów zbożowych (kasze, ryż, makarony). Długość gotowania ma wpływ na indeks glikemiczny produktów (wskaźnik, który informuje o tym, jak szybko po spożyciu danego produktu spożywczego wzrasta poziom glukozy we krwi) – dlatego np. zaleca się gotowanie „al dente” – produkty lekko twarde, nierozgotowane.
Aby obniżyć indeks glikemiczny potraw, należy włączać do posiłku produkty o wysokiej zawartości tłuszczu, białka, błonnika pokarmowego oraz produktów takich jak: sok z cytryny lub limonki, a także ocet balsamiczny.
Napoje – między posiłkami nie pijemy nic kalorycznego. Można pić wodę oraz niesłodzone herbaty czarne, zielone i owocowe. Do posiłków można pić naturalne soki owocowe i warzywne oraz kompoty bez dodatku cukru. Soki świeżo wyciskane – wystarczy 200ml 3 x w tygodniu. Szklanka soku to jedna z 2 porcji owoców w ciągu dnia. W ciągu dnia należy wypijać ok. 2 l wody.
Przeciwwskazane: napoje słodzone, gazowane, nektary, wody smakowe, napoje energetyzujące.
Alkohol – eliminacja z diety (ewentualnie sporadycznie kieliszek czerwonego wina).
Cukier – nie należy dosładzać surówek, napojów (kawy, herbaty itp.). Należy ograniczyć także dżemy, miód itp. Dozwolone jest stosowanie naturalnych słodzików np. stewii, ksylitolu (cukru brzozowego).
Desery: unikanie słodyczy, szczególnie wytworzonych przemysłowo (ciastka, kremy, czekolady, ciasta, wafelki, batoniki itp.). Od czasu do czasu w ramach posiłku można sobie pozwolić na budyń na chudym mleku, galaretkę lub kisiel, albo kawałek domowego ciasta (np. drożdżowego, szarlotki, sernika na zimno). Najlepiej jednak deser jeść w postaci owoców. Do posiłków (sałatek, owsianek itp.) można dodawać niewielkie ilości orzechów (3-4 sztuki) i suszonych owoców (10-15g).
Przyprawy: wszystkie świeże i suszone zioła, unikanie nadmiaru soli (5g soli/dzień tj. płaska łyżeczka ze wszystkich pokarmów w ciągu doby). Eliminacja mieszanek przypraw zawierających w składzie glutaminian sodu, zupek i sosów w proszku, Maggi.
Aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem leczenia cukrzycy Zakres ćwiczeń po konsultacji z rehabilitantem.
W diecie chorego na cukrzycę bazujemy na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Produkty o pośrednim IG używamy okazjonalnie, zaś o wysokim IG bardzo rzadko.
Produkty o niskim indeksie glikemicznym <55
- Rośliny strączkowe: ciecierzyca, groch, fasola, soja, soczewica.
- Warzywa nieskrobiowe: pomidory, papryki, ogórki, sałaty i wszystkie liściaste, rzodkwie, kapustne, grzyby, kabaczki, cukinia, cebulowate.
- Owoce świeże: awokado, agrest, wszystkie porzeczki, czarne jagody, borówka amerykańska, cytryna, brzoskwinie, pomarańcze, mandarynki, pigwy, nektarynki, jabłka, granaty, świeże figi (nie suszone), pomelo i grejpfruty, marakuja, gruszki, wiśnie, truskawki, maliny, jeżyny.
- Orzechy (włoskie, laskowe, nerkowca itp.), migdały
- Jaja, ryby, Owoce morza i skorupiaki (małże, krewetki, homar itp) Tłuszcze zwierzęce i roślinne, wędliny naturalne, mięso (wołowina, drób, itp.),
- Mleko migdałowe, owsiane, sojowe, kokosowe, Twaróg chudy,
- Amarantus (ziarno), komosa ryżowa, kasza gryczana, jęczmienna, bulgur, makaron razowy (gotowany al dente), makaron z pszenicy durum, ryż basmati brązowy, dziki, chleb z mąki pełnego przemiału, żytni z mąki z pełnego przemiału, pumpernikiel (bez dodatku cukru), chleb orkiszowy, otręby owsiane, pszenne, płatki owsiane (bez gotowania).
Produkty o średnim indeksie glikemicznym 55-69
- Ryż czerwony, brązowy, ryż basmati, długoziarnisty, jaśminowy,
- spaghetti (ugotowane na miękko),
- Ziemniaki w mundurkach, maniok, młode ziemniaki
- Lody, mleko pełnotłuste.
Produkty o wysokim indeksie glikemicznym > 70
- Warzywa skrobiowe: gotowany korzeń marchwi, pietruszki, gotowany burak, ziemniaki, bataty, warzywa dyniowe, kukurydza.
- Owoce: banan bardzo dojrzały, winogrona, arbuz.
- Owoce suszone
- Owoce z puszki w syropach
- Biały ryż, kasza jaglana (proso), jęczmienna, puree ziemniaczane, ziemniaki pieczone,
- Płatki kukurydziane typu corn flakes,
- Makaron z białej mąki, mąka kukurydziana, ziemniaczana, ryż paraboliczny, preparowany, biały ugotowany na miękko,
- Chipsy, cukier (w tym brązowy), miód, bajgiel, bułki pszenne, chleb z mąki pszennej, chleb ryżowy, pieczywo francuskie, rogale, biszkopty, pączki, sucharki, gofry, żelki, naleśniki, popcorn,
- Piwo
ŻYWIENIE W CHOROBACH NOWOTWOROWYCH
Żywienie w chorobie nowotworowej- FAKTY
Na każdym etapie choroby nowotworowej ( od rozpoczęcia diagnostyki poprzez ustalanie rozpoznania i leczenie onkologiczne, aż do objęcia pacjenta opieką paliatywną w razie potrzeby ) stan odżywienia pacjenta ma bardzo duże znaczenie zarówno przy odpowiedzi na leczenie jak i przy przewidywanej długości życia.
Zgodnie z wynikami badań ( Montevani i wsp. 1995, Mueller i wsp. 2014, Zeng i wsp. 2011 ) utrata masy ciała w trakcie chemioterapii skutkuje skróceniem leczenia średnio o 1 miesiąc, reedukacją dawek podawanych leków przeciwnowotworowych u 50% pacjentów, czasowe wstrzymanie/ przerwy w leczeniu systemowym u 60%, zmniejszenie przeżycia całkowitego, obniżenie stopnia sprawności pacjenta i jego jakości życia.
Skala problemu jest różna w zależności od lokalizacji nowotworu i tak na przykład dla nowotworów trzustki, przełyku czy żołądka wynosi do 85%, a dla nowotworów piersi i mięsaków 20-30%. Duży odsetek niedożywienia występuje również u chorych z nowotworami w obrębie głowy i szyi ( 75% ).
Na samym początku musimy zaznaczyć jedno – NIE MA DIET LECZĄCYCH Z RAKA.
Istnieje natomiast LECZENIE ŻYWIENIOWE, które postaramy się Państwu przybliżyć poniżej.
Leczenie żywieniowe jest to odpowiednia podaż składników odżywczych ( białka, tłuszcze, węglowodany, makroelementy, mikroelementy, witaminy ) zawartych w dietach przemysłowych lub preparatach dożylnych u pacjentów, którzy nie mogą być żywieni w sposób naturalny ze względu na chorobę podstawową lub wyniszczenie nowotworowe. Wdrożone w odpowiednim czasie leczenie żywieniowe poprawia stan ogólny chorego, jego jakość życia oraz funkcjonowanie. Jest wskazane u wszystkich pacjentów z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia, którzy drogą doustną nie są w stanie dostarczyć sobie wystarczającej ilości substancji odżywczych.
Niedostateczna podaż doustna ( według Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu ESPEN ) to spożywanie dziennie mniej niż 60% zapotrzebowania energetycznego przez 1-2 tygodnie LUB gdy pacjent nie jest w stanie przyjmować pokarmów doustnie dłużej niż 7 dni.
Leczenie żywieniowe powinno być prowadzone w razie potrzeby od momentu rozpoznania choroby lub z uwzględnieniem jej zaostrzeń i prowadzonego leczenia onkologicznego ( operacja, chemioterapia ).
PRZYCZYNY WYNISZCZENIA NOWOTWOROWEGO:
1. Niedostateczna podaż pokarmów
- Anoreksja ( pierwotna – oś neurohormonalna jelito-mózg, hamowanie ośrodka łaknienia – zwykle nieodwracalna; wtórna – ból, czynniki psychologiczne )
- Trudności w przyjmowaniu pokarmów ( nudności, wymioty, zaburzenia smaku i węchu, dysfagia, wczesne uczucie sytości, grzybica lub inne zapalenie błon śluzowych przewodu pokarmowego )
- Zaburzenia pasażu ( biegunka/zaparcia, zapalenia jelit m.in.jatrogenne – po chemioradioterapii, zrosty pooperacyjne, przetoki )
- Leki
- Ograniczenia dietetyczne np. w trakcie radioterapii
2. Zwiększony katabolizm/zmniejszony anabolizm
- Uogólniona reakcja zapalna ( cytokiny prozapalne )
- Cykl Corich ( 2 cząsteczki ATP, cykl Krebsa – 12 cząsteczek ATP )
- Zaburzenia pasażu ( biegunka/zaparcia, zapalenia jelit m.in.jatrogenne – po chemioradioterapii, zrosty pooperacyjne, przetoki )
- Insulinooporność
- Zużywanie substancji energetycznych przez masę nowotworu
- Zmniejszona aktywność fizyczna
- Niedobór aminokwasów rozgałęzionych
- Niedobór testosteronu
CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO:
- utrzymanie odpowiedniej ilości przyjmowanych składników odżywczych
- wyrównanie już istniejących niedoborów
- utrzymanie masy mięśniowej i aktywności fizycznej
- poprawa jakości życia
- przygotowanie pacjenta do leczenia onkologicznego ( np. protokół ERAS )
- zmniejszenie ilości powikłań związanych z leczeniem onkologicznym
- zmniejszenie ryzyka przerwania leczenia onkologicznego
ELEMENTY LECZENIA ŻYWIENIOWEGO:
- Ocena stanu odżywienia
- Wywiad żywieniowy
- Ocena zapotrzebowania na składniki odżywcze
- Podawanie odpowiednich ilości energii, makro- i mikroelementów
- Zbilansowanie witamin, pierwiastków śladowych, wody
- Dobór diety doustnej
- Wybór optymalnego rodzaju sztucznego odżywienia (dojelitowe, pozajelitowe)
- Monitorowanie stanu klinicznego
ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE wynosi średnio 25-35kcal/kg m.c./dobę, uosób wyniszczonych należy rozpoczynać leczenie żywieniowe ostrożniej od 10-15kcal/kg m.c./dobę. Średnia podaż białka to 0,8-1,5g/kg m.c./dobę.
JAK MOŻNA POMÓC osobie bliskiej, która w trakcie leczenia onkologicznego straciła apetyt lub apetyt się pogorszył?
Maksymalna podaż kalorii w minimalnej objętości, bo:
- słaby apetyt
- jadłowstręt
- zmiany w obrębie zmysłu węchu i smaku
- zmęczenie
- duszność
Zastosuj:
- małe porcje 8-10 razy dziennie
- małe talerze
- estetyczny wygląd
- odpowiednia konsystencja ( koktajle, puree, musy, zupy-kremy, galaretki, budynie )
- FORTYFIKACJA DIETY ( WZBOGACANIE ŻYWNOŚCI o składniki wysokoenergetyczne ): masło, śmietana, mleko kokosowe, cukier, miód, białko i żółtko jajka, mleko w proszku, kasze, płatki, zmielone orzechy, starty ser żółty, tapioka, płatki, sosy ze śmietaną i mąką. Przygotowane produkty powinny być przechowywane w temperaturze 4-7’C, nie mogą być wielokrotnie odgrzewane, poza lodówką mogą znajdować się do 4 godzin.
ONS ( doustne suplementy diety ) są to specjalne, produkowane przemysłowo suplementy pokarmowe przeznaczone do podawania doustnego celem utrzymania lub poprawy stanu odżywienia pacjenta. Powinny być stosowane u każdego pacjenta, który nie jest w stanie pokryć dobowego zapotrzebowania białkowo-kalorycznego za pomocą zwykłej diety, szczególnie u osób zagrożonych rozwojem niedożywienia ze względu na chorobę i planowane leczenie, gdy możliwe jest odżywianie drogą przewodu pokarmowego. Należy uwzględnić możliwości finansowe ( środki te nie są refundowane ).
ONS należy dobierać starannie, w zależności od potrzeb pacjenta oraz chorób towarzyszących. Nie każdy suplement jest odpowiedni dla konkretnej osoby i chcąc pomóc, możemy zaszkodzić, na przykład stosując u osoby z chorobą nerek ONS z dużą zawartością białka.
Poniżej przedstawiamy przykłady dobierania ONS w zależności od chorób dodatkowych:
CHOROBY NEREK: Fresubin Renal, Renilon 4.0, Renilon 7.5 ( u osób dializowanych )
CUKRZYCA: Diasip, Diben, Resource Diabet Plus
CHOROBY WĄTROBY: Fresubin Hepa Drink, Nutricomb Hepa, Nutridrink Juice Style
CHOROBY TRZUSTKI: Nutridrink Juice Style
ODLEŻYNY: Cubitan.
ZALETY DOUSTNYCH SUPLEMENTÓW DIETY:
- Mała objętość
- Duża zawartość białka i kalorii
- Od razu gotowe do użycia
- Nie zawierają: glutenu, laktozy, cholesterolu
- Sterylizowane UHT
WADY DOUSTNYCH SUPLEMENTÓW DIETY:
- Nudności, wymioty, zgaga
- Biegunka
- Wzdęcia
Najczęściej przyczyną złej tolerancji ONS-ów jest złe dobranie preparatu do pacjenta ( osmolarność, skład, przewód pokarmowy chorego ).
JAK STOSOWAĆ ONS?
Preparaty należy przechowywać w temperaturze pokojowej.
A. CALOGEN
- należy przyjmować 3 x 30 ml
- można razem z głównymi posiłkami (do śniadania, obiadu, kolacji)
- można dodać do posiłków np. jogurtu, twarożku lub dań obiadowych
B. NUTRIDRINK/RESOURCE/FRESUBIN/NUTRAMIL
- pić powoli, małymi łykami przez min. 30-60 minut.
- można dodawać do posiłków np. do zupy mlecznej, jogurtu, twarożku
- można rozcieńczyć wodą, można dodać soku z cytryny jeśli jest za słodki
- na bazie preparatu można przygotowywać koktajle, galaretki, kisiele itp. (wykorzystać jako część płynną przepisu).
- w razie nudności należy dodawać preparat do jedzenia
- w razie biegunki można mieszać preparat z produktami zapierającymi np. z kleikiem ryżowym, mało dojrzałym bananem.
PRZYKŁADOWY PRZEPIS Z WYKORZYSTANIEM PREPARATU NUTRAMIL:
Placki z kaszy
- Saszetka preparatu Nutramil Complex o smaku waniliowym, 100 g kaszy jaglanej (ok. 1/2 szklanki), 1 łyżka oleju rzepakowego nierafinowego, szczypta kurkumy, 1 jajko, dżem owocowy, niskosłodzony
- Ugotuj kaszę jaglaną, a następnie zmiksuj ją z jajem, kurkumą i saszetką Nutramilu Complex, dolej niewielką ilość wody, aby uzyskać konsystencję bardzo gęstej śmietany;
- Na rozgrzaną patelnię wlej łyżkę oleju rzepakowego i rozprowadź go dokładnie. Tę czynność wykonuj tylko przed smażeniem pierwszej partii placków;
- Nakładaj na patelnię po łyżce masy, starając się uformować cienkie placuszki;
- Usmaż je z dwóch stron i przełóż na talerz, a następnie dodaj ulubionego dżemu niskosłodzonego.
PAMIĘTAJ!
W razie wątpliwości zawsze pytaj prowadzącego lekarza onkologa lub zgłoś się na konsultację do Poradni Medycyny Paliatywnej w Narodowym Instytucie Onkologii.
Słowniczek medyczny
Anemia – niedokrwistość, zmniejszenie ilości krwinek czerwonych w krwi, objawami są osłabienie, brak energii, bladość skóry, czasem uczucie duszności
Astma oskrzelowa – choroba, którą charakteryzuje przewlekłe zapalenie oskrzeli i zmienne utrudnienie przepływu powietrza w drogach oddechowych. Najczęstsze objawy astmy to duszność, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej, kaszel o zmiennej częstości i nasileniu. U każdego pacjenta objawy mogą mieć różne nasilenie, przebieg i okoliczności, które powodują ich wystąpienie
Biopsja – pobranie małej próbki tkanki do badania mikroskopowego
Cewnik – miękka rurka do drenowania, odprowadzania lub wprowadzania płynów
Chemioterapia – leczenie przeciwnowotworowe najczęściej w postaci kroplówek lub tabletek
Czynnik ryzyka – czynnik zwiększający szansę zachorowania na daną chorobę
Duszność – subiektywne uczucie braku tchu, braku powietrza, trudności w oddychaniu, uczucia ucisku w klatce piersiowej. Może być objawem chorób układu oddechowego, chorób układu krążenia oraz innych przyczyn chorobowych
Gruczolakorak – rodzaj nowotworu, który powstaje ze komórek gruczołowych np. w gruczole krokowym (prostacie)
Guz łagodny – guz nowotworowy niewykazujący cech złośliwości, niemający cech inwazyjnych, nie dający przerzutów do innych części ciała
Hormonoterapia –rodzaj leczenia hamujący rozwój nowotworu, którego wzrost jest uzależniony od konkretnych hormonów
Jama brzuszna –cześć ciała zawierająca żołądek, nerki, wątrobę, jelita, pęcherz moczowy i inne narządy
Kaszel – jest odruchem, który służy oczyszczaniu dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny, usunięciu ciała obcego lub powstaje w odpowiedzi na substancje drażniące i jest to najczęstszy objaw chorób układu oddechowego. Przewlekły kaszel może być objawem astmy oskrzelowej, POChP, przewlekłego zapalenia zatok przynosowych czy refluksu żołądkowo-przełykowego. Może być także objawem ubocznym niektórych leków, np. stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego
Krwiomocz – czerwone zabarwienie moczu wywołane występowaniem w moczu krwinek czerwonych, może być ze skrzepami, może towarzyszyć infekcji dróg moczowych lub być sygnałem choroby nowotworowej nerki, pęcherza moczowego lub prostaty
Krwioplucie – wykrztuszanie krwi lub krwistej wydzieliny z dróg oddechowych, zawsze jest to objaw choroby, z którym należy zwrócić się do lekarza. Może być objawem nowotworu układu oddechowego (szczególnie u osób palących papierosy), infekcji (np. gruźlicy), ciała obcego, zatorowości czy niewydolności krążenia
Leczenie objawowe – leczenie mające na celu zmniejszenie dolegliwości, bólu, dyskomfortu
Nerka – jeden z parzystych organów położonych w jamie brzusznej po obu stronach kręgosłupa, powyżej pasa, nerki usuwają substancje szkodliwe z krwi, do moczu
Nefrektomia – zabieg całkowitego usunięcia nerki, najczęściej z powodu choroby nowotworowej
Onkolog – lekarz specjalizujący się w leczeniu nowotworów
Per rectum – badanie przezodbytnicze wykonywane przez lekarza palcem w celu zbadania gruczołu krokowego ( prostaty) w kierunku wykrywania raka
Pęcherz moczowy – narząd położony w dole brzucha (miednicy), kulisty zbiornik gromadzący mocz
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – przewlekła zapalna choroba, w przebiegu której dochodzi do utrwalonych zmian w oskrzelach i rozwoju rozedmy płuc, główna przyczyną POChP jest palenie papierosów
PSA – badanie krwi pomagające wykryć raka prostaty, stosowane również w trakcie leczenia do monitorowania aktywności choroby, rodzaj markera nowotworowego
Pulmonolog – lekarz specjalizujący się w diagnozowaniu i leczeniu chorób układu oddechowego
Radioterapia – leczenie z wykorzystaniem energii promieniowania do zabijania komórek nowotworowych
Rak – rodzaj nowotworu, ogólny termin opisujący chorobę charakteryzującą się niekontrolowanym wzrostem miejscowym, inwazją oraz rozprzestrzenianiem się nieprawidłowych komórek do innych części organizmu
Spirometria – nieinwazyjne badanie, które pozwala na ocenę czynności układu oddechowego. W trakcie tego badania za pomocą specjalnej aparatury mierzy się pojemność życiową i przepływ powietrza w określonym czasie
Tomografia komputerowa – rodzaj badania rentgenowskiego, szczegółowo obrazujący organy wewnętrzne ciała
Urolog – lekarz, chirurg specjalizujący się w leczeniu chorób układu moczowego ( m. in. nerki, pęcherza moczowego, prostaty, jądra, prącia)
Węzły chłonne – inaczej gruczoły chłonne, małe narządy w kształcie fasolki położone na drodze naczyń limfatycznych, bakterie lub komórki raka mogą osiedlać się w węzłach chłonnych
Złośliwy – np. nowotwór złośliwy, czyli taki, który może przenosić się do innych części ciała, czyli dawać przerzuty