dr hab. n. med. Paweł Koczkodaj, EMBA
Adiunkt
Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów
Narodowy Instytut Onkologii
Marii Skłodowskiej-Curie — Państwowy Instytut Badawczy,
Warszawa

Światowy Dzień Trzeźwości – podejmij wyzwanie i zadbaj o swoje zdrowie

Każdego roku 15 kwietnia obchodzony jest Światowy Dzień Trzeźwości. Dla zachowania zdrowia i uniknięcia negatywnych konsekwencji zdrowotnych wynikających ze spożycia alkoholu, Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization – WHO) zaleca maksymalną redukcję jego spożycia – a co najbardziej pożądane –  całkowitą abstynencję.

Wpływ alkoholu na zdrowie

Alkohol jest substancją toksyczna, wykazującą działanie psychoaktywne i uzależniające, która została zaklasyfikowana przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (ang. International Agency for Research on Cancer – IARC) do grupy 1. Kancerogenów (czynników rakotwórczych), o bezsprzecznie rakotwórczym działaniu, do której należą również m.in. azbest czy tytoń. WHO wskazuje, że alkohol przyczynia się do co najmniej siedmiu rodzajów nowotworów złośliwych, w tym raka jelita grubego u kobiet i mężczyzn i raka piersi u kobiet, które stanowią jedne z najczęściej występujących nowotworów, zarówno w Polsce, jak
w innych częściach świata.

Nie istnieje bezpieczna dla naszego zdrowia dawka alkoholu. Ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych znacząco wzrasta wraz ze wzrostem jego spożycia. Pomimo tego faktu, najnowsze dostępne dane wskazują, że połowa wszystkich nowotworów związanych z alkoholem
w Regionie Europejskim WHO jest spowodowana “lekkim” i “umiarkowanym” spożyciem alkoholu – mniej niż 1,5 litra wina, mniej niż 3,5 litra piwa lub mniej niż 450 mililitrów spirytusu tygodniowo. Ten wzorzec spożywania alkoholu odpowiada za większość zależnych od alkoholu raków piersi u kobiet, z największym obciążeniem obserwowanym w krajach Unii Europejskiej (UE). W porównaniu z innymi obszarami świata, Region Europejski WHO ma najwyższy poziom spożycia alkoholu i najwyższy odsetek osób pijących w populacji. Ponad 200 milionów ludzi
w ww. regionie jest narażonych na ryzyko rozwoju raka związanego ze spożyciem alkoholu.

W Polsce w 2016 r. odnotowano ponad 7200 nowych przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe, które były bezpośrednio powiązane ze spożywaniem alkoholu. Wśród kobiet było to 2599 przypadków, co stanowiło 3,4% zachorowań na wszystkie nowotwory u tej płci, natomiast wśród mężczyzn były to 4653 przypadki, co stanowiło prawie 6% wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Według badań, najczęstszymi nowotworami związanymi z alkoholem w Polsce są: rak wargi, jamy ustnej i gardła, które stanowią blisko 2500 przypadków. Ponadto, w 2016 r. spożycie alkoholu było powiązane z dużą – przekraczającą 1700 zachorowań – liczbą przypadków raka piersi u kobiet.

Picie alkoholu istotnie przyczynia się do rozwoju ponad 200 różnych chorób. Co roku na całym świecie około 3 miliony osób umiera z powodu spożywania alkoholu, co stanowi 5,3% wszystkich zgonów. Poza zwiększonym ryzykiem występowania chorób nowotworowych, badania naukowe potwierdzają inne negatywne skutki zdrowotne spożycia alkoholu, takie jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca czy niektóre choroby wątroby.

Częstość spożycia alkoholu

Według danych pochodzących z raportu „State of Health in the EU. Poland Country Health Profile 2023” Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD) spożycie alkoholu  w Polsce wśród dorosłych wzrasta, ale nadmiarowe picie jest niższe niż średnia UE. Średnie spożycie alkoholu wśród dorosłych
w Polsce w 2021 roku wyniosło ok. 11 litrów czystego alkoholu na osobę, co stanowi wzrost
w porównaniu do początku poprzedniej dekady (10,3 litra w 2011 roku). Zgodnie z danymi Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), w 2021 roku, Polacy najchętniej sięgali po piwo, następnie po wina i miody pitne, a na końcu – po wyroby spirytusowe.

Według danych opublikowanych przez OECD, w Polsce, obecne spożycie alkoholu wśród dorosłych jest niższe niż średnia dla Unii Europejskiej (wynosząca 18,5%) i pozostawało na stałym poziomie pomiędzy latami 2014 i 2019. Podobnie jak w wielu innych krajach UE, nadmierne picie alkoholu jest częstsze wśród mężczyzn (28,1%) niż u kobiet (8,4%).

W przypadku młodzieży, odsetek 15-latków w Polsce, którzy przyznają się do bycia pijanymi więcej niż raz w życiu, spadł z 26% w 2014 roku do 19% w 2018 roku, co było niższe od średniej UE (wynoszącej 22%), jednak należy podkreślić, że w 2022 roku odsetek ten wzrósł do 22%, podczas gdy średnia UE spadła do 18%.

Profilaktyka

Picie alkoholu pozostaje jednym z trzech, głównych modyfikowalnych czynników ryzyka, mających najsilniejszy wpływ na występowanie chorób cywilizacyjnych w Polsce (obok narażenia na działanie dymu tytoniowego i otyłości). To od nas samych zależy, czy decydujemy się na jego spożywanie. W przypadku redukcji konsumpcji oraz całkowitej rezygnacji z picia alkoholu można mówić o znaczących, pozytywnych efektach dla naszego zdrowia. Należy podkreślić, że oprócz szkodliwości samego etanolu, jego kaloryczność może negatywnie wpływać na zachowanie prawidłowej masy ciała – 1g alkoholu to około 7 kalorii, czyli jedynie o 2 kalorie mniej niż 1 g tłuszczu. Dodatkowo, napoje zawierające etanol (alkohol) często zawierają znaczące ilości cukru.

Jednym z najbardziej niebezpiecznych zdrowotnie wzorców używania alkoholu, jest jego jednoczesne picie i palenie papierosów. Alkohol, poprzez uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej i gardła, ułatwia przedostawanie się szkodliwych substancji z dymu tytoniowego do organizmu. Każdy papieros zawiera ponad 7 tysięcy związków chemicznych, substancji
i pierwiastków, z których ponad 70 ma silne działanie rakotwórcze i należy do wspomnianej na początku tekstu Grupy 1. czynników rakotwórczych (kancerogenów). Osoby, które spożywają alkohol i palą papierosy, istotnie zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe, zwłaszcza w obszarze głowy i szyi.

Wsparcie i pomoc

Na stronie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), osoby poszukujące wsparcia w procesie ograniczania spożycia alkoholu, lub chcące żyć
w abstynencji, mogą znaleźć niezbędne informacje dotyczące placówek prowadzących poradnictwo i lecznictwo w poszczególnych województwach oraz na temat prowadzonych programów pomocowych – LINK.