Dr n med. Beata Janas
Narodowy Instytut Onkologii
im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie.

Profilaktyka nie jest nam obca

PRZYBYWA CHORYCH NA NOWOTWORY

Światowa Organizacja Zdrowia alarmuje, że w ciągu najbliższych lat czeka nas gwałtowny wzrost zachorowań na raka, a także umieralności z tego powodu. Związane jest to z faktem, że żyjemy coraz dłużej i dłużej jesteśmy narażeni na wewnętrzne i zewnętrze czynniki ryzyka powstawania nowotworów. Do zewnętrznych czynników ryzyka należą nieprawidłowe zachowania, takie jak niska aktywność fizyczna, otyłość, palenie tytoniu, picie alkoholu i niewłaściwa dieta. Dodatkowo z wiekiem pojawia się w naszym organizmie wiele niekorzystnych zmian polegających na niekontrolowanym namnażaniu się niektórych komórek ciała. Na wiek i skłonności genetyczne nie mamy wpływu, jednak dbając o odpowiedni styl życia, możemy znacznie ograniczyć ryzyko zachorowania na nowotwory.

RAK W LICZBACH

Zachorowania i zgony

W naszym kraju rocznie diagnozuje się raka u niemal 170 tys. osób, umiera na niego 100 tys. pacjentów, a około miliona Polaków żyje ze zdiagnozowaną chorobą. Jej przebieg, częstość i struktura zachorowań są przede wszystkim zależne od wieku.

Częstość zachorowań na nowotwory

• do 20 roku życia 10 zachorowań na 100 000.
• ok 40 r ż. 100 na 100 000,
• po 65 roku życia 1000 na 100 000

Nowotwory w Polsce to druga najczęstsza przyczyna zgonów po chorobach krążenia. Obecnie choroby nowotworowe są przyczyną jednej piątej wszystkich zgonów w Polsce, w tym około 40% zgonów u kobiet w wieku 45-65 lat i 30% zgonów u mężczyzn w wieku 45-65 lat. Niepokojący jest fakt, że dynamika wzrostu liczby zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce jest znacznie większa od dynamiki wzrostu liczby ludności i należy do najwyższych w Europie.

Umieralność na wybrane nowotwory złośliwe w Polsce w 2018 r.

Mężczyźni: nowotwór złośliwy płuca (28,2%), jelita grubego (12,6%), gruczołu krokowego (10,1%), żołądka (5,7%), pęcherz moczowy (5,6%)

Kobiety: rak płuca (17,6%), nowotwór złośliwy piersi (15%), jelita grubego (11,8%), nowotwory złośliwe jajnika (6,1%), trzustki (5,5%) i szyjki macicy (3,9%).

Źródło: Wojciechowska Urszula, Didkowska Joanna. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.

Najczęstsze nowotwory złośliwe

Nowotwory złośliwe nie są problemem tylko osób starszych, jest to także główna przyczyna przedwczesnej umieralności przed 65 rokiem życia u kobiet i druga po chorobach układu krążenia u mężczyzn. Trzema najczęściej rejestrowanymi nowotworami u mężczyzn był rak płuca, rak gruczołu krokowego i rak jelita grubego. U kobiet były to rak piersi, rak jelita grubego oraz rak płuca.

Rak płuca to jeden z najczęstszych i najgorzej rokujących nowotworów złośliwych. Może się rozwijać bezobjawowo nawet przez 10 lat. Największy wpływ na ryzyko zachorowania na raka płuca ma długotrwałe narażenie na wdychane kancerogeny, a zwłaszcza dym tytoniowy.

Rak gruczołu krokowego to najczęściej rozpoznawany nowotwór złośliwy u mężczyzn i drugi, po raku płuca. Zachorowalność na niego stale wzrasta, a główną przyczyną jest niedostateczna profilaktyka i prowadzenie niezdrowego stylu życia.

Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych, zarówno pod względem liczby zachorowań jak i liczby zgonów. Co roku wykrywa się go u ponad 400 tys. osób, z których prawie połowa z umiera z powodu zbyt późnej diagnozy. Głównymi przyczynami raka jelita grubego są czynniki środowiskowe i genetyczne oraz nieprawidłowa dieta.

Rak piersi stanowi aż 25% wszystkich zachorowań na nowotwory, jakie rozpoznaje się u kobiet. Jak wiele nowotworów w początkowym stadium przebiega bezobjawowo. Zachorowalność na raka piersi jest największa wśród kobiet między 55 a 65 rokiem życia.

Zachorowalność na najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce w 2021 r.

Rak płuca – 21226

Rak gruczołu krokowego 16414

Rak jelita grubego 11012

Rak piersi 19023

Rak pęcherza moczowego 7494

Źródło: Wojciechowska Urszula, Didkowska Joanna. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.

Rokowania

Nowotwory złośliwe o dobrym rokowaniu to takie, gdzie przy odpowiedniej profilaktyce, szybkim i skutecznym leczeniu, ponad połowa osób chorujących przeżywa więcej niż pięć lat. Należą do nich zaledwie dwa rodzaje raka występujące u mężczyzn – rak gruczołu krokowego oraz rak pęcherza moczowego oraz dwa nowotwory kobiece – rak trzonu macicy oraz rak piersi.

Do nowotworów najgorzej rokujących zalicza się raka płuca oraz raka żołądka. Z

Nowotwory złośliwe w Polsce – wskaźniki 5-letnich przeżyć. Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.

CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE, CZYLI CO POWODUJE RAKA

Czynnikami kancerogennymi, czyli rakotwórczymi, nazywamy takie substancje, które mogą wywoływać w organizmie powstawanie nowotworów. Szczególną uwagę powinny zwrócić na nie osoby posiadające predyspozycje genetyczne do zachorowania na raka.

• Czynniki genetyczne

Szacuje się, że stanowią przyczynę rozwoju do 10% wszystkich nowotworów. Wiele osób posiada uszkodzone geny, które związane są ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka. Nie ma pewności, że spowodują rozwój nowotworu, jednak zwiększają ryzyko zachorowania. Najczęstsze nowotwory rodzinne to rak piersi i jajnika oraz rak jelita grubego.

• Czynniki chemiczne

Znajdują się w farbach, lakierach, klejach. Są obecne w nieatestowanych kosmetykach i środkach chemicznych. Do popularnych kancerogenów należą azbest, benzen i metale ciężkie. Styczność z nimi mają nie tylko pracownicy rafinerii, kopalni i zakładów chemicznych. Okazuje się, że nawet w biurze możemy być narażeni na kontakt z kancerogennymi substancjami wydostającymi się z mebli, urządzeń lub klimatyzacji.

• Zakażenia wirusowe i bakteryjne

Zaliczamy do nich wirus HPV, czyli brodawczaka ludzkiego, który zwiększa ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, pochwy, sromu i odbytu. Groźny jest wirus HBV, czyli wirus zapalenia wątroby typu B oraz wirus EBV, czyli Epsteina – Barr powodujący ziarnicę złośliwą, chłoniaki oraz nowotwory gardła i nosa.

• Palenie papierosów

Jest szkodliwe dla całego organizmu, ale przed wszystkim jest główną przyczyną nowotworów płuca. Papierosy zawierają w sobie około 4000 substancji chemicznych, z czego aż 40 jest rakotwórczych. Według Światowej Organizacji Zdrowia ten rodzaj raka jest najczęstszą przyczyną zgonów spowodowanych chorobą nowotworową wśród mężczyzn i kobiet.

• Alkohol

Spożywanie alkoholu również zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory, w tym raka gardła, jamy ustnej, krtani oraz przełyku. Alkohol jest toksyną, która krążąc po organizmie powoduje jego uszkodzenie.

• Promieniowanie ultrafioletowe

Nadmierna ekspozycja podczas opalania lub korzystania z solarium może wywołać nowotwór skóry.

• Nieprawidłowa dieta i brak ruchu

Przepełniona żywnością tłustą, smażoną, z dużą ilością cukru oraz wysoko przetworzoną, działa na niekorzyść organizmu. Nadmierne spożywanie cukrów prowadzi do otyłości, a nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór.  Najbardziej związane z otyłością są nowotwory: rak jelita grubego, rak piersi i rak gruczołu krokowego. Jednym ze źródeł otyłości jest również brak aktywności fizycznej. Ruch poprawia wydolność układu krążenia i oddychania, zwiększa masę i siłę mięśniową, ale przede wszystkim zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi, jelita grubego i raka błony śluzowej macicy. Aktywność fizyczna przyczynia się również do obniżenia ryzyka zachorowania na raka prostaty i płuca.

JAK ROZPOZNAĆ NOWOTWÓR?

Wczesne wykrycie raka daje duże szanse na wyleczenie. Nietypowe objawy powinny skłonić każdego do szybkiej wizyty u lekarza. Niestety, początkowe fazy rozwoju nowotworów złośliwych często są bezobjawowe lub skąpo objawowe. Zdarza się, że są mylone z przeziębieniem lub niestrawnością. Dlatego, jak podkreślają eksperci, ważna jest nie tylko wiedza na temat objawów, ale jej praktyczne wykorzystanie, czyli zweryfikowanie swoich podejrzeń u lekarza.

Zawsze należy skontrolować niepokojące objawy, takie jak:

• zmiany na skórze lub błonach śluzowych warg, jamy ustnej, narządów płciowych
• utrata wagi, nadmierne osłabienie
• niewyjaśniony ból w jamie brzusznej, okolicy lędźwiowej oraz klatce piersiowej
• krwawienia i nieprawidłowe wydzieliny z dróg rodnych
• długotrwała gorączka o niewyjaśnionym pochodzeniu
• zmiana wyglądu oraz wyczuwalne zmiany w piersiach i jądrach
• chroniczny kaszel, długotrwała chrypka
• naprzemienne zaparcia i biegunki
• uporczywe i nawracające bóle głowy z towarzyszącymi nudnościami i wymiotami

METODY ZAPOBIEGANIA NOWOTWOROM

Badania naukowe dowodzą, że zdrowy tryb życia może ograniczyć ryzyko zachorowania na nowotwór. W tym celu powstał Europejski Kodeks Walki z Rakiem – 12 kroków do zdrowia. Podpowiada, jak przez proste, codzienne działania obniżać ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia mamy wpływ na rozwój 40-50% wszystkich nowotworów, a przestrzegając zaleceń możemy zminimalizować ryzyko ich wystąpienia.

1. Nie pal. Nie używaj tytoniu w żadnej postaci.
2. Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego. Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu.
3. Utrzymuj prawidłową masę ciała.
4. Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Ogranicz czas spędzany na siedząco.
5. Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia.
6. Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.
7. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystaj z solarium.
8. Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępuj zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.
9. Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu. Podejmij działania na rzecz zmniejszenie jego poziomu.
10. Kobiety powinny pamiętać o tym, że:

1. karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na raka. Jeśli możesz, karm swoje dziecko piersią;
2. hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów. Ogranicz jej stosowanie.

1. Zadbaj o to, aby twoje dzieci poddano szczepieniom ochronnym przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (dotyczy noworodków), wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV (dotyczy dziewcząt).
2. Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania:

• raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet),
• raka piersi (u kobiet),
• raka szyjki macicy (u kobiet).

Więcej informacji na temat Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem znaleźć można na stronie

 www.12sposobownazdrowie.pl.: www.europejskikodekswalkizrakiem.pl;

BEZPŁATNE BADANIA PROFILAKTYCZNE

Nowotwór rozpoznany we wczesnej fazie daje duże szanse na efektywne leczenie. Dlatego tak istotne jest korzystanie ze wszystkich systemowych udogodnień i wykonywanie refundowanych badań profilaktycznych. Każde z nich może uratować nam życie.

Program badań przesiewowych raka jelita grubego

Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego (PBP) jest zadaniem Narodowej Strategii Onkologicznej. W ramach PBP od 2000 roku wykonywana jest bezpłatna profilaktyczna kolonoskopia. Badania profilaktyczne należy wykonać w wieku 50-64 lata. Częstość występowania polipów i ryzyko ich zezłośliwienia wzrasta z wiekiem. Znacząca większość nowych zachorowań występuje u osób po 65 roku życia. Objęcie programem kobiet i mężczyzn między 55 a 64 rokiem życia ma na celu wykrycie zmian potencjalnie wyleczalnych. W tym wieku 25 % osób ma polipy, a 5 % jest zagrożonych rozwojem raka. Rak jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych, tak zwanych polipów. Taka przemiana trwa najczęściej kilkanaście lat. Badanie polega na wykonaniu kolonoskopii, czyli obejrzeniu jelita od środka. Dzięki badaniom profilaktycznym i usuwaniu polipów możliwe jest znaczne obniżenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, a także skuteczne leczenie już istniejących, bezobjawowych nowotworów we wczesnym stadium choroby.

Poza tym w NIO PIB istnieje również możliwość poddania się badaniu BEZ ZAPROSZENIA (w ramach tzw. „programu oportunistycznego”), pod warunkiem spełnienia warunków kwalifikujących do Programu:

• wszystkie osoby w wieku 50 – 65 lat bez objawów takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie, które pojawiło się w ciągu ostatnich kilku miesięcy, a którego przyczyna nie jest znana, a także chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny.
• osoby w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego.
• osoby w wieku 25-49 lat z rodziny z zespołem Lyncha. W tej grupie osób konieczne jest potwierdzenie rozpoznania przynależności do rodziny z zespołem Lyncha z poradni genetycznej na podstawie spełnienia tzw. kryteriów amsterdamskich i ewentualnego badania genetycznego. W ramach Programu Badań Przesiewowych można wykonać tylko pierwsze badanie.
• osoby w wieku 20-49 lat pochodzące z rodziny z zespołem polipowatości rodzinnej gruczolakowatej – FAP. W tym przypadku konieczne jest skierowanie (potwierdzenie) z Poradni Genetycznej.

Profilaktyka raka piersi

W ramach NFZ wszystkie kobiety pomiędzy 50–69 rokiem życia mogą zgłosić się na bezpłatne badania mammograficzne, czyli rentgenowskie badanie piersi. Badanie wykrywa bardzo małe, milimetrowe zmiany oraz obrazuje kształt guza, a to pozwala wykryć raka we wczesnym stadium rozwoju. Mammografię można wykonać w poradniach stacjonarnych lub w mammobusie, który dojeżdża do najodleglejszych zakątków Polski.

Program profilaktyki jest dla kobiet w wieku od 50 do 69 lat , które w ostatnich 24 miesiącach nie wykonywały mammografii w ramach profilaktyki zdrowotnej oraz kobiety, które  otrzymały w ramach programu profilaktyki raka piersi w roku ubiegłym pisemne wskazania do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy.

NARODOWY INSTYTUT ONKOLOGII IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE – PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY   PORADNIA PROFILAKTYKI CHORÓB PIERSI

1. ROENTGENA 5, 02-781 Ursynów

Telefon do rejestracji: 0225462210  Telefon: 0225463244

Profilaktyka raka szyjki macicy

Polega na regularnych badaniach cytologicznych pozwalających wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym – uleczalnym – stadium choroby. Badanie cytologiczne  to pobranie z szyjki macicy komórek nabłonka, które po odpowiednim przygotowaniu i zabarwieniu są oceniane pod mikroskopem. Program skierowany jest do kobiet w wieku od 25 do 59 lat, które w ciągu ostatnich 3 lat nie miały wykonywanego przesiewowego badania cytologicznego.

NARODOWY INSTYTUT ONKOLOGII IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE – PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY    PORADNIA PROFILAKTYKI RAKA SZYJKI MACICY ul. ROENTGENA 5, 02-781 Ursynów

Telefon do rejestracji: 225462587  Telefon: 22546258

Profilaktyka raka prostaty

W ramach prewencji mężczyźni, którzy ukończyli 50 lat powinni raz w roku poddać się kontroli lekarskiej u urologa. Mężczyźni, których bliscy chorowali na raka prostaty powinni zadbać o profilaktykę jeszcze wcześniej, bo już po 40 roku życia. Dzięki badaniu per rectum oraz oznaczeniu swoistego antygenu sterczowego (PSA) we krwi można zdiagnozować wiele przypadków, zanim wystąpią objawy choroby nowotworowej.

Program profilaktyki raka płuca

Jest skierowany jest do osób w wieku 55–74 lat palących papierosy nałogowo, którym nie udało się rzucić palenia na więcej niż 15 lat oraz osób w wieku 50–74 lat, które palą nałogowo, którym nie udało Ci się rzucić palenia na więcej niż 15 lat, a dodatkowo z uwagi na wykonywany zawód były narażone na czynniki rakotwórcze lub chorują na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) lub włóknienie płuc (IPF). W ramach programu lekarz kieruje na niskodawkową tomografię komputerową, która ma na celu wykrycie raka we wczesnym stadium rozwoju.

Rzucić palenie nie jest łatwo. Pomocne w tym może być wsparcie specjalistów. Jeżeli chcesz rzucić palenie i potrzebujesz pomocy zadzwoń do

Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym – 801 108 108, 22 211 80 15.

Infolinia czynna jest od poniedziałku do piątku w godz. 9:00-21.00 oraz w soboty w godz. 9:00-15:00.

Więcej informacji znajdziesz na stronie www.jakrzucicpalenie.pl.

Profilaktyka raka skóry

Każdy, kto zauważy u siebie nowe znamiona, przebarwienia lub zmiany w już istniejących pieprzykach powinien zgłosić się do lekarza na badania skóry w ramach profilaktyki nowotworów skóry. Specjalista ogląda skórę za pomocą dermatoskopu, a badanie to pozwala wychwycić wszelkie nietypowe zmiany, które mogą sugerować rozwój nowotworu.

Chcesz wiedzieć więcej, szukasz informacji na temat bezpłatnych badań, wejdź na www.planujedlugiezycie.pl lub zadzwoń na bezpłatną infolinię 800 190 590.

 Infolinia jest czynna 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.

PROMOCJA PROFILAKTYKI ANTYNOWOTWOROWEJ – działania, których celem jest poprawa lub zachowanie dobrej kondycji fizycznej i psychicznej.

1. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała

Osoby z nadwagą oraz otyłością są w grupie wyższego ryzyka zachorowania na nowotwory. Komórki tkanki tłuszczowej wytwarzają nadmierną ilość hormonów, których wysoki poziom może przyspieszać lub wręcz inicjować rozwój nowotworu. Dodatkowo nadmiar tłuszczu w organizmie powoduje większą oporność na insulinę oraz przyspiesza procesy zapalne w organizmie.

2. Dbanie o regularną aktywność fizyczną

Ruch pozwala nie tylko kontrolować masę ciała, ale również zmniejszyć stres. Minimum aktywności fizycznej to 60 minut ruchu o średniej intensywności lub 30 minut intensywnego wysiłku. Ograniczajmy czas spędzany na siedząco. Podczas pracy chociaż raz na godzinę wstańmy i poruszajmy się przez kilka minut.

3. Stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety

Prawidłowa dietę ogranicza spożycie soli oraz tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych, a także cukru i słodyczy, zmniejsza też spożycie wysokokalorycznych produktów oraz alkoholu. Zalecane jest spożywanie produktów roślinnych, dużej ilości warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych, pełnoziarnistego pieczywa. W niewielkich ilościach możemy spożywać także oleje roślinne.

4. Ogranicz spożywanie cukru

Nadmiar cukru w diecie, zwłaszcza spożywanie napojów słodzonych, prowadzi do rozwoju otyłości i cukrzycy. Powikłaniem tych chorób są nowotwory. Najsilniej skojarzony z otyłością jest rak jelita grubego, rak piersi i rak gruczołu krokowego. 

Zachęcam wszystkich Państwa do profilaktyki antynowotworowej.

Zapisując się do Newslettera Programu „Zdrowie dla Płocka” kontakt www.zdrowiedlaplocka.pibnio.pl/kontakt

Będziecie Państwo na bieżąco otrzymywać informację o spotkaniach edukacyjnych, szkoleniach i badaniach.

 Narodowy Instytut Onkologii  im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy ul. W. K. Roentgena 5, 02-781 Warszawa

Nawigator ds. diagnostyki tel. 22 546 33 77
Adres e-mail: diagnostyka.plock@coi.pl
Nawigator ds. profilaktyki tel. 22 546 31 11
Adres e-mail: profilaktyka.plock@coi.pl

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc
ul. Płocka 26, 01-138 Warszawa  Nawigator ds. diagnostyki tel. 22 43 12 350 lub 22 43 12 306
Adres e-mail: pulmonologia@igichp.edu.pl