Jolanta Meller,
Kierownik Działu Obsługi Ambulatoryjnej i Rejestracji
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej -Curie,
PIB, Warszawa

Pacjent, czyli kto….. ma prawa ale i obowiązki

Pacjent, czyli kto?

Słowo “pacjent” wywodzi się z języka  angielskiego “patient” i oznacza osobę cierpliwą. Prawo polskie (Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), definiuje “pacjenta” – osoba zwracającą się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystającą ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Najprostszą definicję przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), pacjentem jest ten, kto korzysta ze świadczeń opieki zdrowotnej niezależnie od tego czy jest zdrowy, czy chory. W skrócie – pacjentem jest każdy, kto ma kontakt ze świadczeniami w podmiocie leczniczym.

Każdy obywatel naszego Państwa w przepisach Konstytucja RP ma zagwarantowane prawo do ochrony życia i zdrowia. Co oznacza, że jako Pacjent powinien mieć zapewnione właściwe traktowanie przez personel medyczny oraz powinien wiedzieć jakie ma prawa, a także, w jaki sposób może się domagać, by ich przestrzegano. Musimy pamiętać, że jako Pacjenci obok praw mamy również obowiązki.

Jako pacjent masz swoje prawa

Każdy z nas jako Pacjent ma określone prawa, które gwarantuje mu Konstytucja a także szereg ustaw, regulujących sferę zdrowia. Do najważniejszych praw zaliczamy:

Prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych

Jako Pacjent masz prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Pomoc powinna być udzielona zgodnie z aktualną wiedzą medyczną.

Jeżeli są ograniczenia w dostępie do  świadczeń, musisz mieć możliwość skorzystania z rzetelnej listy oczekujących, która jest oparta na sprawiedliwych zasadach oraz podstawach medycznych (tzw. Kolejki oczekujących).

W sytuacji nagłego zagrożone zdrowie lub życie, masz prawo do natychmiastowej pomocy medycznej.

W przypadku wątpliwości pojawiających się w trakcie procesu diagnostycznego lub propozycji  metody leczenia, możesz żądać, aby lekarz skonsultował się z innym specjalistą albo zwołał konsylium lekarskie, zaś położna lub pielęgniarka zasięgnęła opinii innej położnej bądź pielęgniarki. Jeżeli lekarz odmówi, ten fakt powinien zostać odnotowany w indywidualnej dokumentacji medycznej Pacjenta.

Prawo do informacji

W czasie całego postępowania diagnostycznego, leczniczego lub innych działaniach terapeutycznych realizowanych przez lekarza czy podmiot leczniczy Pacjent ma prawo do informacji, które będą przekazane dla niego w sposób zrozumiały, przystępny co do stanu zdrowia,  jak też na czym będą polegały przeprowadzane zabiegi i badania oraz w jakim celu przyjmowane dane leki i np. jakie są ich skutki uboczne. Również musimy być poinformowanie o ewentualnych następstwach podjętych działań leczniczych.

W ramach tego prawa Pacjent może zrezygnować z prawa do tych informacji. Konieczne wówczas jest dokładne określenie zakres informacji, jakich nie chce się uzyskiwać.

Należy pamiętać, że to pacjent decyduje, komu i w jakiem zakresie przekazywane są informacje o jego stanie zdrowia. Pacjent ma prawo do decyzji, że zastrzega w placówce medycznej, by nie udzielano informacji nikomu.

Prawo do tajemnicy informacji

Tajemnica informacji daje prawo do ochrony danych i utrzymania w tajemnicy informacji na temat stanu zdrowia, przebiegu leczenia, jak też życia prywatnego, rodzinnego i zawodowego. Złamanie tajemnicy lekarskiej jest możliwe, gdy może ona powodować niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia Pacjenta i innych osób.

Prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych

Po przekazaniu przez lekarza informacji o stanie zdrowia, Pacjent wyraża bądź nie wyraża zgody na przeprowadzenie badania.

Oddzielne zgody wyrażane są na pobyt w szpitalu oraz na wszystkie inne badania i świadczenia medyczne. Zgoda może być wyrażona ustnie, pisemnie albo poprzez takie zachowanie, które nie budzi wątpliwości co do tego, jaką decyzję podejmuje Pacjent.

Uwaga! Pisemna zgoda jest wymagana w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko.

Warto wiedzieć. Jeśli dziecko w wieku 16 – 18 lat nie zgadza się na udzielenie świadczenia zdrowotnego, a jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) ma odmienne zdanie, to odpowiedni sąd podejmie w tej sprawie ostateczną decyzję.

Prawo do poszanowania intymności i godności

Bardzo ważnym prawej w trakcie wszystkich procedur świadczonych w placówkach medycznych jest prawo do poszanowania godności i intymności podczas otrzymywania świadczeń zdrowotnych. Co za tym idzie w trakcie udzielania pomocy medycznej powinny być obecne tylko te osoby, które są przy tym niezbędne. Obecność innych osób, w tym wykonujących zawód medyczny i studentów uczelni medycznych, wymaga zgody Pacjenta i zgody lekarza, który udziela świadczenia.

Prawo do poszanowania intymności i godności dotyczy również przygotowania się do badania lub zabiegu w osobnym miejscu, tak aby były zapewnione warunki, które dają poczucie intymności i bezpieczeństwa psychicznego. Jeżeli Pacjent jest unieruchomiony w łóżku lub obłożnie chora i przebywa na  w sali wieloosobowej, badanie powinno być przeprowadzone za parawanem. Natomiast lekarz nie powinien omawiać stanu zdrowia Pacjenta i zadawać intymnych pytań w obecności innych pacjentów.

Prawo do poszanowania godności obejmuje także prawo do godnego umierania – czyli prawo do tego, by ból i cierpienie zostały złagodzone.

Prawo do dokumentacji medycznej

Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia oraz udzielonych świadczeń gwarantuje udostępnienie jej bez zbędnej zwłoki w postaci odpisu, kopi lub wyciągu Pacjentowi lub osobie przez Pacjenta upoważnionej. Zgodnie z przepisami (m.in. znowelizowany art. 26 ustawy o prawach pacjenta oraz art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), placówka medyczna poza dotychczas uprawnionymi osobami (czyli osobami upoważnionymi przez Pacjenta za życia oraz przedstawicielem ustawowym) dokumentację medyczną ma obowiązek udostępniać osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu za życia Pacjent.

Sprzeciw złożony przez Pacjenta lub osobę bliską musi zostać dołączony do dokumentacji medycznej. Jeżeli został zgłoszony ustnie – należy odnotować ten fakt również w dokumentacji medycznej.

Uwaga! Szpital lub przychodnia przechowuje dokumentację medyczną przez 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu.

Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

Pacjent ma prawo sprzeciwić się opinii albo orzeczeniu, które wydał lekarz o stanie zdrowia, jeśli ma to wpływ na prawa lub obowiązki wynikające z przepisów prawa. Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem tego ostatniego. Czynność tę należy wykonać w ciągu 30 dni od wydania opinii albo orzeczenia.

Warto wiedzieć. Taki sprzeciw może wnieść w imieniu Pacjenta również przedstawiciel ustawowy.

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

Niezależnie od tego, czy Pacjent przebywa w szpitalu, uzdrowisku, czy zakładzie opiekuńczo-leczniczym, ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami. Nie można kontaktu utrudniać, ale placówka zdrowotna ma prawo określić czas i miejsce kontaktu.

Prawo do opieki duszpasterskiej

Pacjent ma  prawo do bezpośredniego kontaktu z duchownym wyznawanej religii.  Przebywanie w szpitalu nie może być powodem ograniczenia tego prawa. Jeżeli w szpitalu organizowane są spotkania z duchownym lub obrzędy religijne, pacjent ma prawo w nich uczestniczyć jeśli tylko wyrazi taką chęć.  Poza pewnymi wyjątkami np. epidemiologicznymi, szpital nie może ograniczyć odwiedzin duchownego w szpitalu lub przyjmowania przez pacjenta sakramentów.

Prawo do opieki duszpasterskiej  przysługuje każdemu człowiekowi niezależnie od wieku i jest szczególnie ważne w przypadku chorych także tych hospitalizowanych czy przebywających w zakładach opiekuńczo leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie

Zgodnie z przepisami prawa Pacjent przebywający w całodobowej placówce medycznej ma prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Koszty realizacji tego prawa ponosi szpital, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Szpital ma obowiązek realizacji prawa Pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. Pacjent natomiast nie musi z tego prawa skorzystać, ani też nie może być w jakikolwiek sposób zmuszany do złożenia rzeczy wartościowych do depozytu.

Powyższe prawa są ogólne i dotyczą każdej placówki, w której Pacjent ma udzielane świadczenia medyczne. W zależności od tego, gdzie korzystamy z przysługujących nam świadczeń zdrowotnych, mamy dodatkowe, określone uprawnienia.

Udzielanie świadczeń medycznych w przychodni

Każda osoba ubezpieczona może leczyć się bezpłatnie w placówkach, które mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Możesz leczyć się tam, gdzie chcesz, nie obowiązuje rejonizacja. 

Każdy obywatel ma prawo wybrać lekarza pierwszego kontaktu (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej), pielęgniarkę i położną. W obu wypadkach ciągu roku kalendarzowego możesz trzykrotnie i bezpłatnie zmienić swoją decyzję.

Rejestracji do lekarza można dokonać osobiście, przez osoby trzecie lub telefonicznie lub poprzez e-rejestrację. Rejestracja nie ma prawa wyznaczać określonego dnia na zapis do konkretnego lekarza.

Do specjalisty można zapisać się w każdej przychodni, która ma kontrakt z NFZ. Skierowanie  wystawi lekarz rodzinny jeżeli uzna, że jest to uzasadnione stanem zdrowia Pacjenta.

Bez skierowania możesz skorzystać z porady: ginekologa i położnika, dentysty, wenerologa, onkologa oraz psychiatry.

Warto wiedzieć. Aby skorzystać z bezpłatnej pomocy, należy potwierdzić prawo do bezpłatnych świadczeń. Do weryfikacji niezbędny jest numer PESEL i okazanie dowodu osobistego lub inny dokument ze zdjęciem potwierdzający tożsamość. Jeśli system nie zweryfikuje, trzeba przedstawić dowód potwierdzający ubezpieczenie, np. druk RMUA.  Jeśli go Pacjent nie posiada ze sobą, można złożyć pisemne oświadczenie o prawie do bezpłatnej opieki medycznej. 

Udzielanie świadczeń medycznych w szpitalu

Pacjent ma prawo do leczenia szpitalnego na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza (w tym lekarza, który nie jest lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego). Do szpitale należy zabrać dowód tożsamości i numer e-skierowania.

W nagłym przypadku, lub w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia nie jest wymagane skierowanie.

Zmiana ustalonego terminu zabiegu może nastąpić tylko w wyjątkowych sytuacjach, których nie można było wcześniej przewidzieć. W takiej sytuacji szpital musi powiadomić i podać przyczynę. 

Jeśli szpital wyczerpał limity NFZ na dany rok, powinien poinformować kiedy rozpoczynają się nowe zapisy.  Możesz też szukać miejsca w innym szpitalu. Na stronie oddziału wojewódzkiego NFZ w zakładce “lista oczekujących na świadczenia opieki zdrowotnej” wpisując nazwę zabiegu – wyświetli się lista placówek, wraz z liczbą osób oczekujących i przybliżonym terminem wykonania zabiegu.

Warto wiedzieć. W sytuacji natychmiastowej konieczności leczenia w placówce medycznej lub z uwagi na schorzenia narządu ruchu przysługuje Pacjentowi bezpłatny transport do placówki w której będą udzielne świadczenia medyczne, z którą NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej.

Również Pacjentowi przysługuje prawo do wypisania się ze szpitala na własne żądanie. Wcześniej jednak lekarz ma obowiązek w jasny sposób poinformować o przewidzianych konsekwencjach takiej decyzji.

Obowiązki pacjenta

Pacjent ma nie tylko prawa, ale i obowiązki. Wynikają one m.in. z przepisów prawnych, rozporządzeń i regulaminów obowiązujących w poszczególnych zakładach opieki zdrowotnej, obowiązku dbania o własne zdrowie i nienarażania zdrowia innych oraz ogólnych zasad współżycia społecznego. Każdy z nas ma powinien:

• Dbać o własne zdrowie, m.in. poprzez profilaktykę zdrowotną.
• Interesować się swoim zdrowiem i brać udział w leczeniu dolegliwości.
• Przestrzegać zaleceń lekarza i pozostałego personelu medycznego, które dotyczą diagnostyki, leczenia, rehabilitacji, a nawet zmiany trybu życia.
• Stosować się do wszystkich zaleceń i wskazówek personelu medycznego,
• Nie opuszczać w trakcie hospitalizacji budynku szpitala bez wyraźnej zgody lekarza prowadzącego leczenie lub lekarza dyżurnego,
• Szanować godność innych pacjentów, przestrzegać ich prawa do prywatności i poufności informacji, które ich dotyczą.
• Dbać o właściwą higienę osobistą.
• Przestrzegać przepisów porządkowych, które obowiązują w danym zakładzie opieki zdrowotnej (np. zakazu palenia, zażywania środków odurzających, zachowania ciszy, przestrzegania rozkładu dnia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego itp.).
• Nie narażać zdrowia innych pacjentów (np. przez zakażenie).
• Stosować się do zaleceń personelu medycznego, w szczególności w przypadku używania telefonów komórkowych.
• Szanować mienie placówki medycznej.

Domagaj się respektowania twoich praw

Jeśli któreś z praw zostanie naruszone, Pacjent ma prawo złożenia skargi. W zależności od sytuacji, kierujemy ją do jednej z poniższych instytucji.

Do kierownika oddziału, na którym pracuje specjalista.

Każdy publiczny zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek opracować regulamin porządkowy, w którym muszą się znaleźć nie tylko zasady organizacji placówki ale też przysługujące pacjentowi prawa. Regulamin powinien być umieszczony w widocznym miejscu wraz z informacją, kiedy, w jakich godzinach i komu należy zgłaszać skargi i wnioski. Zażalenie na personel medyczny składa się u bezpośrednich przełożonych.

Po godz. 15.00, a także w niedziele, święta i dni wolne od pracy, skargi i wnioski dotyczące kadry można składać głównemu lekarzowi dyżurnemu szpitala.

Do Narodowego Funduszu Zdrowia i właściwego konsultanta wojewódzkiego

Zażalenie lub skargę, w przypadku zastrzeżeń na sposób udzielania świadczeń przez placówkę medyczną (np. pominięcie w kolejce do zabiegu) do Narodowego Funduszu Zdrowia.  Pismo należy adresować do Działu Skarg i Wniosków oddziału wojewódzkiego NFZ (wykaz adresów znajduje się na stronie centrali: www.nfz.gov.pl).

Natomiast skargę na sposób udzielenia świadczenia opieki zdrowotnej przez lekarza można złożyć do właściwego konsultanta wojewódzkiego. Wykaz znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia: www.mz.gov.pl. Ważne jest, aby pismo złożyć właściwemu konsultantowi ze względu na dziedzinę medycyny, którą reprezentuje nierzetelny lekarz.

Do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej

W przypadku, gdy Pacjent uważa, że lekarz wykazał brak należytej staranności, albo nieetycznie się zachował może złożyć zażalenie do okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Rzecznik ma siedzibę przy każdej okręgowej izbie lekarskiej. Jeśli uzna, że zażalenie jest uzasadnione, kieruje sprawę do rozpatrzenia przez właściwy sąd okręgowy.

Skierowanie sprawy do rzecznika odpowiedzialności zawodowej nie wyklucza sądowej drogi dochodzenia roszczeń.

Jeśli Pacjent nie zgadza się z wyrokiem okręgowego sądu lekarskiego może się odwołać do Naczelnego Sądu Lekarskiego. Odwołanie należy złożyć w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku okręgowego sądu lekarskiego. Tak samo może postąpić oskarżony przez Pacjenta lekarz.

Do Rzecznika Praw Pacjenta

Skargę do Rzecznika Praw Pacjenta składa się, gdy doszło do naruszenie praw pacjenta, lekarz nie udzielił ci przystępnej informacji o stanie zdrowia i leczeniu, nie może Pacjent otrzymać kopii swojej dokumentacji czy przed operacją nie poinformowano o zabiegu i możliwych następstwach. Skargę do RPP można przesłać pocztą lub e-mailem na adres podany na stronie internetowej rzecznika: www.bpp.gov.pl.

Do komisji ds. orzekania o błędach medycznych

Do komisji należy złożyć skargę, gdy Pacjent został poszkodowany w trakcie leczenia. Komisja działa przy urzędzie wojewódzkim właściwym dla siedziby placówki medycznej.

Wniosek taki może też złożyć przedstawiciel ustawowy lub spadkobierca.

Formularz wniosku udostępniony jest na stronie urzędu wojewódzkiego. Do wniosku należy dołączyć dokumentację medyczną.

Do sądu

Zawsze można skierować sprawę do sądu cywilnego. Pozew składa się we właściwym ze względu na adres zamieszkania sądzie rejonowym lub okręgowego.

Roszczenia przeciw podmiotowi leczniczemu, w którym doszło do śmierci Pacjenta, może zgłosić do sądu także rodzina zmarłego.