Dr n.med. Magdalena Cedzyńska
Kierownik Poradni Pomocy Palącym
Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej –Curie, PIB

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na 15 różnych nowotworów?

Wprowadzenie

Wbrew często powtarzanym opiniom o roli genetyki w naszym zdrowiu okazuje się, że nie ma ona aż tak dużego znaczenia. Marc Lalonde, kanadyjski polityk i były Minister Zdrowia w 1974 roku przedstawił przełomowy raport pt. “A New Perspective on the Health of Canadians”. Raport ten, znany jako Koncepcja Lalonde’a, wprowadził nowe podejście do zdrowia publicznego, które zmieniło sposób myślenia o zdrowiu i jego determinantach na całym świecie. Koncepcja Lalonde’a opiera się na czterech głównych determinantach zdrowia: stylu życia, środowisku, biologii człowieka (genetyka i starzenie się) oraz opiece zdrowotnej. Według tej koncepcji oraz wyników badań naukowych, które pojawiły się na przestrzeni lat, największe znaczenie dla utrzymania zdrowia w dobrej formie mają nawyki związane ze stylem życia, na które mamy bezpośredni wpływ.

W Europejskim Kodeksie Walki z Rakiem który jest zbiorem zaleceń opracowanych przez ekspertów, mających na celu edukację społeczeństwa o tym jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory, unikanie narażenia na dym tytoniowy zajmuje szczególne miejsce. Stało się tak ze względu na szeroko udokumentowane negatywne skutki zdrowotne palenia tytoniu. Warto wiedzieć, że dym tytoniowy, który zawiera 7 tysięcy substancji chemicznych, z których aż 70 jest rakotwórczych został zaklasyfikowany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem jako rakotwórczy dla ludzi i przypisany do najwyżej z 4 kategorii rakotwórczości.  Oznacza to, że jego wpływ na powstawanie i rozwój nowotworów jest udowodniony w badaniach naukowych ponad wszelka wątpliwość. Palenie tytoniu jest jedną z głównych przyczyn zachorowań na nowotwory na całym świecie, również w Polsce.

A co z nowymi produktami dostarczającymi nikotynę takimi jak e-papierosy i tytoń podgrzewany, które zyskują popularność jako alternatywy dla tradycyjnych papierosów? Ich wpływ na zdrowie człowieka nadal jest przedmiotem badań, ale już wiadomo, że nie są one obojętne dla zdrowia.  

Toksykologia dymu tytoniowego i pary/aerozolu nowych produktów  z nikotyną

Narażenie na mieszaninę związków chemicznych obecnych w dymie tytoniowym powoduje nowotwory w 15 różnych lokalizacjach tj. płucu, przełyku, gardle, jamie ustnej, krtani,  żołądku, trzustce, wątrobie, pęcherzu moczowym, szyjce macicy, jelicie grubym, miedniczkach nerkowych, Powoduje również białaczkę.

Blisko 70 substancji w dymie tytoniowym  ma specyficzne właściwości rakotwórcze, które prowadzą do uszkodzenia DNA komórek i inicjacji procesu nowotworowego w różnych tkankach i narządach. Długotrwałe narażenie na te substancje poprzez palenie tytoniu znacząco zwiększa ryzyko rozwoju tych nowotworów. Oto kilka głównych substancji rakotwórczych w dymie tytoniowym:

• Benzen – powoduje m.in. białaczkę.
• Benzo(a)piren – odpowiada za nowotwory płuc, jamy ustnej, gardła i przełyku oraz pęcherza moczowego.
• Formaldehyd – związek chemiczny stosowany w przemysłowych procesach a także uwalniany podczas palenia tytoniu. Powoduje raka nosa i gardła oraz białaczkę.
• Aromatyczne węglowodory policykliczne (PAH) – powodują raka płuc, skóry i pęcherza moczowego.
• Nitrozaminy – bardzo silne rakotwórcze substancje powodujące raka płuc, jamy ustnej, gardła, przełyku i trzustki.
• Arsen – powoduje raka skóry, pęcherza moczowego, wątroby i płuc.
• Chrom – powoduje raka płuc.
• Polon 210 – radioaktywny izotop; powoduje nowotwory płuc, nowotwory wątroby, nowotwory kości
• Amoniak – chociaż sam amoniak nie jest bezpośrednio rakotwórczy, zwiększa on absorpcję innych rakotwórczych substancji w dymie tytoniowym, co może prowadzić do nowotworów płuc i innych narządów

Każde zaciągnięcie się dymem tytoniowym naraża organizm na te i wiele innych toksyn, które uszkadzają DNA komórek i promują rozwój nowotworów. Dla osoby palącej paczkę dziennie oznacza to od 200 do 400 porcji rakotwórczych toksyn wprowadzanych każdego dnia bezpośrednio do płuc.

Rakotwórczość nowych produktów z nikotyną

E-papierosy, znane również jako vape’y, działają na zasadzie podgrzewania e-liquidu, który zwykle zawiera nikotynę, glikol propylenowy, glicerynę oraz aromaty. Chociaż e-papierosy wydają się mniej szkodliwe niż tradycyjne papierosy, nie są całkowicie bezpieczne. Badania wykazały, że e-papierosy mogą zawierać:

• Formaldehyd – pojawia się podczas podgrzewania e-liquidu, zwłaszcza przy wysokich temperaturach.
• Acetaldehyd – rakotwórczy związek chemiczny.
• Akroleina – powoduje uszkodzenia płuc i jest rakotwórcza.
• Nitrozaminy – znane substancje rakotwórcze.

Choć poziomy tych substancji są zwykle niższe niż w tradycyjnym dymie tytoniowym, długotrwałe skutki zdrowotne używania e-papierosów nie są jeszcze w pełni poznane.

Tytoń podgrzewany, znany również jako HNB (heat-not-burn), podgrzewa tytoń do temperatury niższej niż ta, która jest potrzebna do spalania, co zmniejsza emisję wielu toksycznych substancji. Jednak badania wykazują, że tytoń podgrzewany wciąż uwalnia:

• Nikiel – powoduje raka płuc i nosogardzieli.
• Chrom – związany z rakiem płuc.
• Formaldehyd i acetaldehyd – znane rakotwórcze substancje chemiczne.
• Benzen – powoduje białaczkę.

Chociaż poziomy tych substancji są niższe niż w tradycyjnym dymie tytoniowym, nie oznacza to, że są one bezpieczne.

Znaczenie zaprzestania palenia.

Zmniejszenie ryzyka zachorowania na nowotwory związane z paleniem tytoniu jest możliwe poprzez unikanie ekspozycji na toksyny zawarte w dymie tytoniowym oraz nowych produktach z nikotyną. Rzucenie palenia jest zatem najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia ryzyka zachorowania na 15 różnych nowotworów.  

Zaprzestanie palenia wpływa na organizm na wielu poziomach biologicznych. Oto niektóre z kluczowych mechanizmów:

Poprawa funkcji immunologicznej: Palenie osłabia układ odpornościowy, co utrudnia organizmowi zwalczanie komórek nowotworowych. Po zaprzestaniu palenia układ odpornościowy zaczyna się regenerować, co zwiększa zdolność organizmu do zwalczania komórek rakowych.

Redukcja stanu zapalnego: Palenie powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie, który sprzyja nowotworzeniu. Rzucenie palenia zmniejsza stan zapalny, co przyczynia się do obniżenia ryzyka nowotworów.

Naprawa DNA: Substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym uszkadzają DNA komórek, co prowadzi do mutacji i nowotworzenia. Po zaprzestaniu palenia procesy naprawy DNA mogą działać bardziej efektywnie, co zmniejsza ryzyko powstawania mutacji nowotworowych.

Poprawa funkcji detoksykacyjnych: Palenie obciąża wątrobę i inne narządy odpowiedzialne za detoksykację organizmu. Po zaprzestaniu palenia funkcje detoksykacyjne organizmu poprawiają się, co pomaga w eliminacji kancerogenów z organizmu.

Istnieją sprawdzone sposoby zwiększające szansę na trwałą abstynencję. Są to metody farmakologiczne oraz skorzystanie z profesjonalnego wsparcia.

1. Farmakoterapia

1. • Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) – podawanie terapeutycznej nikotyny w plastrach, gumach, pastylkach, inhalatorze i aerozolu do nosa. Podawanie pacjentowi nikotyny, od której jest uzależniony, bez toksyn zawartych w dymie tytoniowym zwiększa szanse na zaprzestanie palenia, również poprzez zmniejszenie intensywności objawów abstynencji.
   • Cytyzyna – roślinny lek, który działa w mózgu podobnie jak nikotyna, ale nie uzależnia. Zmniejsza chęć palenia oraz łagodzi intensywność objawów abstynencji.
   • Leki na receptę – Bupropion pomaga zmniejszyć chęć palenia i objawy odstawienia. Jest to lek o działaniu antydepresyjnym, który również zmniejsza apetyt.

2. Wsparcie specjalistów:

1. • Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym. W Polsce dostępna jest pomoc
     i wsparcie przez telefon. Pomoc uwzględnia m.in. tworzenie planu, który obejmuje datę rzucenia, strategie radzenia sobie z głodem nikotynowym i sposoby unikania wyzwalaczy. W , a także można uzyskać szeroko pojętą informację na temat metod rzucania palenia. Aby uzyskać pomoc terapeuty należy zadzwonić pod numer telefonu 801 108 108 lub 22 211 80 15 (z telefonów komórkowych) od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00-21.00 oraz w soboty od godz. 9.00 do 15.00.

Opracowanie: dr n.med. Magdalena Cedzynska, 2024 r.