Joanna Dziwiszek
Kierownik Działu Nauki i Wsparcia Projektów
Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc

E-Zdrowie – jak elektroniczne systemy wspierają nasze zdrowie.

System ochrony zdrowia w Polsce od 2020 roku przeżywa skokowy wzrost włączania w proces opieki nad pacjentem technologii informatycznych i jest to transformacja, która będzie w ciągu najbliższych lat przybierać na sile. Do codziennej rutyny wielu gospodarstw domowych weszło na stałe korzystanie z usług bankowości elektronicznej, platform zakupowych, jak również w ostatnim czasie świadczenie pracy w formie zdalnej. Medycyna w tym wyścigu pozostaje w tyle, choć dobra kondycja zdrowotna jest tym, co większość społeczeństwa, uważa za jeden z najważniejszych elementów swojego życia i wiąże z nim ogólny dobrostan. Jednocześnie dość nieufnie podchodzimy do rozwiązań oferowanych pod postacią usług elektronicznych mających na celu wspomaganie procesu profilaktyki, diagnostyki i leczenia.

Pojęcie „e-Zdrowia” nie jest ideą powstałą wraz z ogłoszeniem na świeci pandemii Sars-CoV-2, choć z pewnością sytuacja epidemiologiczna w znaczącym stopniu przysłużyła się rozpowszechnianiu tego zjawiska. Zwrócenie szczególnej uwagi na możliwości technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w ochronie zdrowia miało miejsce już na początku 2000 roku, kiedy to Rada Europy przyjęła tzw. Strategię Lizbońską wskazującą m.in. na ważną rolę ICT w rozwoju systemów opieki zdrowotnej [1]. E-Zdrowie to w dużym uproszczeniu systemy informacyjne i komunikacyjne, które pozwalają na:

• dostęp do informacji medycznej;
• komunikację pomiędzy pacjentem a podmiotem leczniczym;
• komunikację pomiędzy podmiotami leczniczymi;
• komunikację pomiędzy jednostkami ochrony zdrowia a pracodawcami, ubezpieczycielami etc.

Technologie ICT wykorzystywane są również w bardziej zaawansowanej telemedycynie, e-usługach, czy też podstawowym poszukiwaniu informacji o zdrowym trybie życia. Narzędziem najczęściej wykorzystywanym do świadczenia e-usług jest telefon z dostępem do Internetu, platformy internetowe. Ponadto intensywnie rozwija się segment urządzeń medycznych przygotowanych do obsługi przez pacjenta, dzięki którym prowadzony jest monitoring stanu zdrowia w formie zdalnej, czyli bez konieczności wizyty w placówce.

Cyfryzacja procesów w ochronie zdrowia na poziomie ogólnokrajowym, jak i regionalnym, jest koordynowana w Polsce przez Centrum e-Zdrowia, jednostkę podległą pod Ministerstwo Zdrowia.  W kraju działa także Polskie Towarzystwo TeleMedycyny i e-Zdrowia. Obecnie, na poziomie ogólnokrajowym, mamy dostępne w Polsce następujące rozwiązania systemowe w zakresie e-Zdrowia [2]. Są to:

• elektroniczna recepta (e-recepta);
• zwolnienie (e-zwolnienie);
• skierowanie (e-skierowanie);
• internetowe konto pacjenta (IKP);
• informator o terminach leczenia;
• teleporady (e-konsultacje);
• elektroniczna dokumentacja medyczna (EDM).

Najbardziej rozpowszechnionym rozwiązaniem z zakresu e-Zdrowia jest w Polsce e-recepta. Warto przypomnieć, że jest to obowiązkowa usługa od 8 stycznia 2020 roku, a więc nie jest to rozwiązanie stworzone z powodu pandemii COVID-19. Uruchomienie tej usługi tuż przed pandemią z pewnością ułatwiło prowadzenie procesu leczniczego w dobie ograniczonego kontaktu z placówkami medycznymi. E-recepta oparta jest o 4-cyfrowy kod, który generuje się w chwili wystawienia dokumentu przez osobę uprawnioną i w połączeniu z numerem PESEL pacjenta pozwala na wykupienie leków w dowolnych aptekach. Zaletą e-recepty jest m.in. brak konieczności odczytywania przez farmaceutę pisma ręcznego, a co za tym idzie marginalizowana jest możliwość pomyłki w wydawanych lekach. E-recepta pozostaje również w systemie IKP, co oznacza, iż recepty nigdy nie zgubimy. Jeśli pacjent potrzebuje kolejnej recepty do kontynuacji leczenia to dzięki e-recepcie nie ma również potrzeby przychodzenia do placówki medycznej, kod można otrzymać np. telefonicznie.

Szczególnie pomocną usługą w ramach e-Zdrowia jest Internetowe Konto Pacjenta. Zdecydowanie warto poświęcić kilka chwil na jego uruchomienie Strona główna | Pacjent. Można to zrobić za pomocą profilu zaufanego lub potwierdzając swoją tożsamość przez e-dowód lub bankowość elektroniczną. Konto IKP jest darmowe i posiada je każdy, komu nadano numer PESEL. Internetowe Konto Pacjenta bardzo ułatwia zarządzanie danymi o naszym stanie zdrowia, zwłaszcza jeśli podamy swój numer telefonu lub adres e-mail. W IPK można sprawdzić swoją historię leczenia, zarówno na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej, jak i leczenia specjalistycznego. Ponadto w IKP dotrzemy do każdej e-recepty oraz informacji, w której aptece była realizowana i czy są na niej jeszcze leki do wykupienia. Konto osobiste pozwala również sprawdzić wszystkie wystawione nam e-skierowania, e-zwolnienia, jak również zawiera dane o historii szczepień, w tym na COVID-19. Oprócz gromadzenia danych IKP pozwala m.in. na wybór lub zmianę lekarza/pielęgniarki/położonej POZ, udostępnić aptece lub jednostce medycznej e-receptę/e-skierowanie, złożyć wniosek o wystawienie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Usługa IPK jest bardzo przydatna jeśli posiadamy dzieci, których historie leczenia oraz recepty dostępne są przez konto IKP jednego z rodziców.

Kolejne usługi z zakresu e-Zdrowia, to e-zwolnienie i e-skierowanie. Pierwsza z nich funkcjonuje już od 1 grudnia 2018 roku. Od tamtej pory lekarze przestali wystawiać zwolnienia lekarskie w formie papierowej na rzecz jedynie formy elektronicznej. Dzięki temu zwolnienie przekazywane jest natychmiast do pracodawcy, jak i ZUS-u, a pracownicy nie są zobowiązani do dostarczania tego dokumentu do pracodawcy. To udogodnienie dla każdej z wymienionych stron.  Z kolei e-skierowanie jest jednym z nowszych rozwiązań, które zaczęło obowiązywać od stycznia 2021 roku. Usługa ta również zastąpiła papierowe dokumenty zamieniając je na zdigitalizowaną formę. E-skierowanie opiera się podobnie jak e-recepta na 4 cyfrowym kodzie, który przekazuje się placówce, w której pacjent chce uzyskać świadczenie, bez konieczności wcześniejszego dostarczania, czy też okazywania skierowania. Podobnie jak e-recepty, tak i e-skierowania nie da się zgubić, jak również zawsze będzie ono wystawione poprawnie.

Usługą mniej rozpowszechnioną jest Informator o Terminach Leczenia. To rozwiązanie dostępne jest na stronie https://terminyleczenia.nfz.gov.pl/ Podmioty lecznicze (przychodnie, szpitale) obowiązkowo co tydzień przekazują do wojewódzkich oddziałów Narodowego Funduszu Zdrowia informacje o pierwszym wolnym terminie, a raz w miesiącu informacje o prowadzonych przez nie listach osób oczekujących na leczenie. Wymienione wymogi nie dotyczą świadczeń dla pacjentów objętych diagnostyką lub leczeniem onkologicznym. W informatorze można również odnaleźć dane kontaktowe do placówki. Usługa ta jest bardzo przydatna, gdyż można dzięki niej szybko zweryfikować ilość placówek, które na danym terenie udziela interesującego nas świadczenia, a przy tym porównać czas oczekiwania na nie.

Teleporada określana jako e-konsultacja stała się w 2020 roku główną formą kontaktu z lekarzem, zwłaszcza z placówkami Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 sierpnia 2020 r. określa standardy organizacyjne teleporady w ramach POZ. We wskazanym dokumencie teleporada jest definiowana jako świadczenie udzielane na odległość przy użyciu systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. W dokumentacji medycznej świadczeniodawca ma obowiązek odnotowania takiej formy porady. Rozporządzenie określa również szereg sytuacji, wyłączających możliwość udzielenia świadczenia w formie teleporady. Forma ta z pewnością pozostanie rozpowszechnianym rozwiązaniem dla osób z chorobami przewlekłymi, których stan jest stabilny, a sama kontrola nie wymaga badania pacjenta.

Ostatnią usługą jest elektroniczna dokumentacja medyczna (EDM). Dokumentacja ta obejmuje szereg elementów, w tym e-receptę i e-skierowanie. Ponadto w skład EDM-u wchodzą [3]:

• informacja o rozpoznaniu choroby, problemu zdrowotnego lub urazu, wynikach przeprowadzonych badań, przyczynie odmowy przyjęcia do szpitala, udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz ewentualnych zaleceniach – w przypadku odmowy przyjęcia pacjenta do szpitala;
• informacja dla lekarza kierującego świadczeniobiorcę do poradni specjalistycznej lub leczenia szpitalnego o rozpoznaniu, sposobie leczenia, rokowaniu, ordynowanych lekach, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobach medycznych, w tym okresie ich stosowania i sposobie dawkowania oraz wyznaczonych wizytach kontrolnych;
• karta informacyjna z leczenia szpitalnego.

Wprowadzenie EDM-u pozwoliło pacjentom na dostęp do części dokumentacji medycznej poprzez IKP, a lekarzom i placówkom medycznym ułatwiło wymianę danych medycznych. Nie bez znaczenia jest obniżenie kosztów przechowywania i udostępniania dokumentacji.

Informatyzacja ma swoje mocne, jak i słabe strony. Jej obecność w obszarze ochrony zdrowia staje się nieodzowna i jako główny cel stawia sobie łatwiejszy dostęp obywateli do informacji z zakresu zdrowia, a elektroniczny obieg dokumentacji ma usprawniać, zwłaszcza przyspieszać, funkcjonowanie całego systemu. Elektroniczne usługi mają różne funkcjonalności i umożliwiają wprowadzanie nowych rozwiązań także w obrębie kształcenia kadr medycznych, zarządzania produktami leczniczymi, generowania analiz, rozliczania usług zdrowotnych etc. Słabością wielu rozwiązań pozostaje czynnik ludzki, finansowy, jak i informacyjny. Rozwiązania informatyczne wymagają sporych nakładów finansowych i zmian w istniejącej infrastrukturze zarówno w skali mikro, czyli np. w placówkach POZ, jak i w skali makro na poziomie ogólnokrajowym – centralnym. Wszelkie systemy wymagają zapewnienia bezpieczeństwa danych wrażliwych, którymi są dane medyczne. Zarówno pacjenci, jak i lekarze potrzebują dodatkowej wiedzy, szkoleń, aby umiejętnie wykorzystywać wdrażane rozwiązania, zwłaszcza że w każdej z tych grup występują osoby starsze, nie tak biegłe w obsłudze nowych narzędzi. Nie bez znaczenia pozostaje czynnik prawny, gdyż konieczne są przepisy regulujące działania  podejmowane w usługach elektronicznych.

Zachęcam do zapoznania się z dokumentem: Program rozwoju e-Zdrowia w Polsce na lata 2022 – 2027 (https://cowzdrowiu.pl/aktualnosci/post/program-rozwoju-e-zdrowia-na-lata-2022-2027-gotowy-i-opublikowany

Piśmiennictwo:

[1] Drobiazgiewicz J. Kierunki rozwoju systemu e-zdrowie w Polsce. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 2013, 736 (105): 477 – 482.

[2] Płaciszewski KB. E-zdrowie – wykorzystanie technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych w polskim systemie ochrony zdrowia. Med. Og Nauk Zdr. 2022; 28(2): 126–131. doi: 10.26444/monz/150276

[3] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2018 r. w sprawie rodzajów elektronicznej dokumentacji medycznej (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1153)