prof. dr hab. n. med. MAREK DEDECJUS
KLINIKA ENDOKRYNOLOGII ONKOLOGICZNEJ I MEDYCYNY
NUKLEARNEj
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie,
Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa

GUZKI TARCZYCY

Co to jest guzek tarczycy

Guzek tarczycy jest rozrostem utkania tarczycy lub torbielą wypełnioną płynem albo stanowi mieszaninę powyższych. Tego typu zaburzenia budowy tarczycy tworzą guzek tarczycy – zmianę wyczuwalną przy dotyku, lub zmianę ogniskową tarczycy – zmianę niewyczuwalną, widoczną tylko w badaniu ultrasonograficznym.

Częstość występowania i objawy

Występowanie guzków tarczycy jest częstym zjawiskiem w polskiej populacji. Szacuje się, że zjawisko to dotyczy około kilku milionów osób. Natomiast występowanie zmian ogniskowych w tarczycy, czyli zaburzeń struktury widocznych w badaniu ultrasonograficznym może dotyczyć aż 70% populacji. Szanse na rozwój guzków w tarczycy rosną wraz z wiekiem. Zdecydowana większość tego typu zmian jest bezobjawowa, a dopiero zmiany o średnicy powyżej 2 cm są widoczne, a większe zmiany mogą dawać dolegliwości uciskowe. Tarczyca może być powiększona w całości – bez obecności guzków. Takie powiększenie tarczycy nazywamy wolem. Jeśli obecne są zmiany ogniskowe/guzki nazywany to zjawisko wolem guzkowym. Większość guzków tarczycy jest łagodna, ale niewielki odsetek guzków tarczycy może być rakiem tarczycy. Guzki tarczycy są zaburzeniem budowy tarczycy, ale mogą (chociaż bardzo rzadko) wpływać na czynność tarczycy. Dlatego czynność tarczycy oceniana za pomocą badania stężenia hormonów jest zwykle prawidłowa pomimo obecności guzka.

Rodzaje guzków tarczycy

Wśród różnych rodzajów guzków tarczycy wyróżniamy:

Torbiele tarczycy: zawierają wewnątrz tylko/głównie płyn i są zwykle łagodne. Zazwyczaj nie wpływają na czynność tarczycy. Jeśli powodują dyskomfort, można je opróżnić igłą, usunąć chirurgicznie, ablować lub usunąć przy użyciu technik minimalnie inwazyjnych.

Guzki tarczycy lite:  stanowią większość guzków tarczycy, a większość z nich nie zawiera nowotworów. Zazwyczaj nie wpływają one na czynność tarczycy i są oceniane za pomocą USG i BACC.

Guzki lito-płynowe i płynowo-litowe – zawierające zarówno elementy płynowe (torbielowate) jak i lite w różnych proporcjach.

Nadczynne – toksyczne – guzki tarczycy: Tylko niewielka część guzków tarczycy wytwarza nadmierną ilość hormonów tarczycy i dlatego są one nazywane “toksycznymi gruczolakami”. Toksyczne gruczolaki są zwykle łagodne, a opcje ich leczenia są podobne do innych przyczyn nadczynności tarczycy. 

Przyczyna powstawania guzków tarczycy

Przyczyna większości łagodnych guzków nie jest znana, ale często występują one u członków tej samej rodziny. Za bardzo istotną przyczynę rozwoju guzków tarczycy uważa się niedobór jodu w diecie, ponadto częstość występowania guzków tarczycy rośnie z wiekiem.

Rozpoznawanie guzków tarczycy

Większość guzków tarczycy jest rozpoznawana podczas rutynowego badania fizykalnego. Niekiedy guzki są odnajdywane w badaniu radiologicznym wykonanym z innych wskazań, które obejmuje szyję.

Objawy guzków tarczycy

Małe guzki tarczycy zazwyczaj nie powodują objawów. Jednak większe guzki (zwykle >4 cm) mogą naciskać na struktury w szyi, powodując:

• Problemy z oddychaniem
• Problemy z połykaniem
• Zmiany głosu
• Dyskomfort spowodowany uczuciem pełności w szyi

Te objawy nazywamy “objawami uciskowymi”, ponieważ wynikają ze zwiększoengo nacisku na szyję. Jeśli występują objawy uciskowe, zwykle jest to powód do usunięcia tarczycy lub płata tarczycy. Oczywiście gzuki tarcyzcy nie są jedyną przyczyną objawów uciskowych i należy wykluczyć inne przyczyny aby nie doprowadzić do zbędnej operacji.

Badania zlecane po stwierdzeniu guzków tarczycy

Jeśli zostaną stwierdzone guzki tarczycy, lekarz zleca badanie krwi, aby ocenić, czy tarczyca pracuje prawidłowo. Gruczoł tarczowy produkuje hormony tarczycy. Jeśli produkuje niewystarczającą ilość hormonów nazywamy to zjawisko niedoczynnością tarczycy. W przypadku nadmiernej produkcji hormonów tarczycy mówimy o nadczynności tarczycy. Jeśli zmiany/guzki w tarczycy towarzyszą nadczynności lub niedoczynności tarczycy mówimy odpowiednio o wolu guzkowym nadczynnym/toksycznym lub niedoczynnym. Obecność zmian w tarczycy bez towarzyszących zaburzeń czynności nazywamy wolem guzkowym nietoksycznym. Czasami obecności guzków tarczycy może towarzyszyć nadczynność tarczycy (zbyt dużo stężenie hormonów tarczycy) lub niedoczynnością tarczycy (zbyt małe stężenie hormonu tarczycy).

Badanie krwi w żadnym wypadku nie jest wystarczające, żeby wykluczyć raka tarczycy!!!! W tym celu konieczne są następujące badania dodatkowe: USG tarczycy i biopsja tarczycy

USG tarczycy:

Służy do uzyskania dokładnego obrazu tarczycy i sprawdzenia charakteru guzka – czy guzek jest lity czy wypełniony płynem (torbielowaty). Guzki tarczycy są oceniane na podstawie ich wielkości, lokalizacji wewnątrz tarczycy, ukrwienia, elastyczności i innych cech. Cechom tym przydziela się wartości punktowe a następnie kwalifikuje się guzek do odpowiedniej kategorii w systemie nazywanym EU-TIRADS-PL. Klasyfikacja ta jest obecnie podstawowym narzędziem oceny ryzyka złośliwości zmian ogniskowych tarczycy i podstawą kwalifikowania zmian ogniskowych do biopsji. Warto podkreślić, że zmiany ogniskowe tarczycy mają w większości łagodny charakter, a zróżnicowane raki tarczycy z reguły cechuje powolny, bezobjawowy rozwój, co wymaga wyważonego postępowania, tak aby skutecznie wykrywać raka tarczycy, a jednocześnie nie obciążać nadmiarem badań osób z  łagodnymi zmianami w tarczycy. Biorąc pod uwagę wszystkie dane i kategorię uzyskaną na podstawie wyniku badania ultrasonograficznego, lekarz może zalecić biopsję, dalsze monitorowanie za pomocą badania ultrasonograficznego, zlecić inne badanie tarczycy lub nie wykonywać już dalszych badań obrazowych.

BACC – Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa celowana tarczycy:

Badanie to polega na pobraniu cienką igłą komórek lub próbek płynu z guzka i jest wykonywane pod kontrolą USG. Ten rodzaj badania jest zlecany, jeśli średnica guzka jest większa niż 10 mm lub jeśli ma niepokojące cechy w badaniu ultrasonograficznym. BACC jest obecnie podstawowym badaniem pozwalające na identyfikację guzków nowotworowych lub “podejrzanych”. Jest to procedura ambulatoryjna, nie wymaga znieczulenia i jest dobrze tolerowana przez zdecydowaną większość pacjentów. Wynikiem BACC jest przyporządkowanie guzka do jednej z VI kategorii, którym odpowiada rosnące ryzko nowotworu złośliwego w zmianie. Kategoria I oznacza , że pobrano za mało komórek i nie można postawić diagnozy – konieczne jest powtórzenie badania. Kategoria II oznacza, że zmiana jest łagodna w przeciwieństwie do kategorii VI. oznaczającej jednoznaczne rozpoznanie nowotworu złośliwego. Kategorie III., IV. i V. nazywane są niejednoznacznymi. Ryzyko raka rośnie wraz z kategorią (od 5-15% dla kategorii III do 30-70% dla kategorii V) ale żadna z nich nie jest jednoznacznym rozpoznaniem nowotworu złośliwego.

Scyntygrafia tarczycy:

Wykorzystuje niewielką aktywność jodu radioaktywnego i specjalną kamerę (nazywaną gamma kamerą), aby uzyskać obraz gromadzenia się jodu w tarczycy i dowiedzieć się, czy guzek jest nadaktywny lub nieaktywny. Ta procedura jest zwykle wykonywana, gdy badania krwi wykazują nadczynność tarczycy.

Rak tarczycy

Czynniki zwiększające ryzyko raka dla litych guzków tarczycy obejmują starszy wiek, życie w obszarach niedoboru jodu i palenie tytoniu. Prawdopodobieństwo, że guzki zawierają raka tarczycy wzrasta wraz z wiekiem. Dodatkowo prawdopodobieństwo raka zwiększa narażenie na promieniowanie jonizujące (naświetlanie) w dzieciństwie i palenie. Większość nowotworów tarczycy występuje sporadycznie (nie są związane z chorobą genetyczną), ale istnieją pewne nowotwory tarczycy, które mogą być dziedziczone genetycznie (rak rdzeniasty tarczycy). Warto podkreślić, że rak tarczycy we wczesnym stadium rozwoju najczęściej nie daje żadnych objawów. Szybki wzrost guza, jego wzmożona konsystencja, nieprzesuwalność względem głębokich struktur szyi lub chrypka to objawy występujące w zaawansowanej fazie raka tarczycy. Szczególną uwagę powinno budzić powiększenie węzłów chłonnych szyjnych towarzyszące wolu guzkowemu, które może wskazywać na przerzutujące nowotwory tarczycy.

Leczenie guzków tarczycy

Leczenie zależy od rodzaju guzka tarczycy. Jeśli BACC wykazuje komórki nowotworowe lub podejrzane, eksperci zwykle zalecają operację wycięcia tarczycy. Po operacji i rozpoznaniu zróżnicowanego arka tarczycy może być konieczne leczenie jodem promieniotwórczym.

Niektóre łagodne guzki mogą wymagać leczenie chirurgicznego, jeśli są bardzo duże i powodują problemy z połykaniem lub oddychaniem. Większość łagodnych guzków jest obserwowana bez operacji. Rozwijają się obecnie techniki umożliwiające zniszczenie guzka bez operacji za pomocą lasera, prądu o wysokiej częstotliwości lub mikrofali. Nadczynne guzki tarczycy bardzo rzadko mają charakter nowotworowy, ale powodują nadczynność tarczycy- co może prowadzić do problemów zdrowotnych. Te guzki mogą być chirurgicznie usunięte lub leczone radioaktywnym jodem.

Należy wspomnieć, że niezależnie od rozpoznania, pacjent po operacji tarczycy może wymagać suplementacji hormonów tarczycy, niejednokrotnie na stałe. Na szczęście polega to na przyjmowaniu codziennie ustalonej dawki hormonu tarczycy – lewoskrętnej tyroksyny.

Jeśli operacja nie jest zalecana, lekarz może zalecić dalsze monitorowanie guzka, które zwykle wykonuje się za pomocą USG tarczycy.  Odstępy między badaniami zależą od wielkości i charakterystyki guzka. Jeśli guzek się powiększy, lub wystąpią niepokojące cech w USG może być konieczne powtórzenie biopsji cienkoigłowej, a nawet operacja.

Jeśli podejrzewasz, że masz guzek tarczycy, skontaktuj się z lekarzem POZ. Lekarz POZ może skierować pacjenta do endokrynologa (specjalisty w zakresie chorób związanych z hormonami) w celu diagnostyki, rozpoznania i rozpoczęcia leczenia.