Światowy Dzień Astmy 2 maja 2023 – Asthma Care for All

dr n. med. Monika Franczuk Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc 

Światowy Dzień Astmy (World Asthma Day) jest organizowany od 1998 z inicjatywy organizacji Global Initiative for Asthma (GINA, Globalna Inicjatywa na rzecz Astmy, www.ginaasthma.org) zrzeszającej ekspertów w dziedzinie chorób płuc, alergologii, immunologii i współpracującej ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO) i liderami ochrony zdrowia na całym świecie. Celem tego corocznego wydarzenia jest podniesienie świadomości na temat astmy, poszerzenie wiedzy na temat rozpoznawania i możliwości leczenia tej choroby, oraz obciążeń i problemów z nią związanych dla pacjentów i ich bliskich w krajach o różnym stopniu zamożności i dostępie do nowoczesnych terapii. Astma jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że na świecie choruje na nią ok 350 mln ludzi. W Polsce choruje na nią 6% osób dorosłych i około 10% dzieci, co oznacza populację około 4 milionów chorych. Niestety, szacuje się, że tylko połowa tej populacji jest prawidłowo zdiagnozowana i właściwie leczona. Stąd wynika ogromna potrzeba podniesienia świadomości w społeczeństwie i upowszechnienia wiedzy na temat tej choroby.

Hasłem zaproponowanym przez GINA dla Światowego Dnia Astmy w 2023 roku jest „Asthma Care for All“. Przesłanie to zwraca uwagę na promocję wiedzy, rozwoju i dostęp do skutecznych, nowoczesnych strategii leczenia astmy we wszystkich krajach.

Astma jest chorobą związaną z przewlekłym, najczęściej alergicznym, procesem zapalnym w drogach oddechowych i nadwrażliwością oskrzeli na różne niespecyficzne czynniki jak wysiłek fizyczny, infekcja czy ekspozycja na alergeny. Dochodzi wtedy do skurczu oskrzeli, zwiększenia ilości gęstej wydzieliny w oskrzelach i utrudnienia przepływu powietrza w drogach oddechowych. Najczęstszymi objawami są duszność i kaszel o zmiennym charakterze i nasileniu, które mogą utrudniać codziennie funkcjonowanie.  Predyspozycja do zachorowania na astmę może być genetyczna, u części chorych jest związana z czynnikami środowiskowymi np. zanieczyszczeniem powietrza czy szkodliwymi warunkami pracy, a u części chorych nie jest możliwe dokładne określenie przyczyny zachorowania.

Bądź uważny – jakie objawy mogą sugerować astmę oskrzelową?

Najczęstsze objawy astmy to napadowa duszność i kaszel. Mogą pojawiać się w określonych sytuacjach np. po kontakcie z sierścią zwierząt, w okresie kwitnienia drzew czy traw lub po ekspozycji na kurz, pleśń czy przy narażeniu na zanieczyszczone powietrze, dym papierosowy, intensywny zapachy, opary środków chemicznych (farby, lakiery, środki chemii gospodarczej) lub przy wysiłku fizycznym. Inne objawy to świszczący oddech, uczucie ucisku lub ciężaru w obrębie klatki piersiowej, trudność w nabraniu powietrza i kaszel.   Objawy mogą być bardziej nasilone w nocy lub wcześnie rano, napady duszności lub kaszlu mogą wybudzać ze snu. Duszność może występować częściej w czasie infekcji, która dodatkowo u chorego na astmę może trwać dłużej niż u osoby zdrowej. Dolegliwości zmieniają się w czasie, mogą występować sezonowo w okresie występowania określonego alergenu np. w czasie kwitnienia traw i zbóż.

Astma alergiczna rozpoczyna się najczęściej w wieku dziecięcym i może być wtedy związana z uczuleniem na pokarmy, z atopowymi zmianami skórnymi i alergicznym nieżytem nosa. Wyróżniamy także astmę niealergiczną, gdy nie towarzyszą jej ewidentne cechy alergii. Możliwe jest rozwinięcie astmy w wieku dorosłym a nawet podeszłym i określa się ją astmą o późnym początku. U części chorych dochodzi do utrwalonego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, zjawisko to stwierdzamy za pomocą spirometrii i określamy je jako utrwaloną obturację.

Bądź czujny – kiedy rozpoznać astmę oskrzelową?

Dla rozpoznania astmy oskrzelowej bardzo ważny bardzo szczegółowy wywiad lekarski. Kluczowe pytania dotyczą objawów, okoliczności i czasu ich wystąpienia oraz długości trwania, czy ustąpiły samoistnie. Istotny jest także tak zwany wywiad rodzinny, czy na astmę lub alergię choruje lub chorował ktoś z członków rodziny. Należy też wziąć pod uwagę miejsce zamieszkania, narażenie w warunkach pracy, zwierzęta przebywające w domu czy hobby oraz palenie tytoniu czy innych stosowanie używek w formie wdychanych substancji.

Oprócz wywiadu i badania lekarskiego ważne jest wykonanie badań dodatkowych, które pozwolą na potwierdzenie podejrzenia astmy i wykluczenie innych przyczyn duszności czy kaszlu. Do takich badań należą między innymi morfologia krwi obwodowej, badanie radiologiczne klatki piersiowej, spirometria czy IgE. Dla zaplanowania postępowania leczniczego u części chorych wykonuje się skórne testy alergiczne.

Bądź systematyczny – jak leczyć astmę oskrzelową?

Jak już wspomniano, astma jest chorobą dróg oddechowych, związaną z przewlekłym, najczęściej alergicznym, procesem zapalnym. Opanowanie tego procesu, czyli opanowanie przyczyny jest zatem głównym celem leczenia. Aktualnie dostępne są nowoczesne bezpieczne leki działające przeciwzapalnie, czyli glikortykosteroidy wziewne. Pacjent przyjmuje je najczęściej dwa razy dziennie. Dodatkowo, w razie wystąpienia duszności stosowane są krótko działające leki rozszerzające oskrzela. U pacjentów w bardziej zaawansowanych stadiach choroby stosuje się długo działające leki rozszerzające oskrzela często w postaci połączonej z kortykosteroidem wziewnym w jednym inhalatorze. Są to preparaty o długim czasie działania, co pozwala na ich przyjmowanie 1 lub 2 razy na dobę. Leki są dostępne w różnych inhalatorach, a dobór inhalatora powinien być dostosowany do indywidualnych możliwości i preferencji pacjenta. U chorych w najcięższych stopniach zaawansowania choroby możliwe jest stosowanie dodatkowo leków rozszerzających oskrzela o innym mechanizmie działania zwanych cholinolitykami. Dostępne są aktualnie preparaty zawierające trzy rodzaje substancji w jednym inhalatorze (tzw. terapia potrójna). Inne leki kontrolujące, czyli działające przyczynowo, to leki antyleukotrienowe, które mogą być stosowane od drugiego stopnia ciężkości astmy.

Sprawdź czy Twoja astma jest pod kontrolą

Celem leczenia jest osiągnięcie stanu kontroli astmy. Dobrze kontrolowana astma oznacza stan dobrego, stabilnego samopoczucia, bez objawów w ciągu dnia i w nocy – bez duszności, kaszlu, uczucia ucisku w klatce piersiowej czy epizodów świszczącego oddechu oraz dobrą tolerancję wysiłku fizycznego. Dobra kontrola astmy pozwala na normalną nieograniczoną aktywność – zawodową, społeczną i fizyczną, porównywalną do osób zdrowych w adekwatnym wieku. Warunkiem skutecznego leczenia jest systematyczne, regularne przyjmowanie zaleconych leków wziewnych. Jest to szczególnie ważne w okresie intensywnego pylenia roślin, ekspozycji na czynniki wyzwalające objawy, a także w czasie infekcji, czyli sytuacjach zwiększających ryzyko zaostrzenia choroby.

Za pomocą tzw. Testu Kontroli Astmy (Asthma Control Test, ACT) jest możliwa samodzielna ocena stanu kontroli astmy. Test obejmuje pytania dotyczące objawów, tolerancji wysiłku, ograniczeń czy dodatkowo stosowanych leków w okresie ostatnich 4 tygodni.

Test kontroli astmy (źródło: www.ptzca.pl).

1. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni Pana/i astma powstrzymywała Pana/nią od wykonywania zwykłych czynności w pracy, w szkole/na uczelni lub w domu?

1 – zawsze
2 – bardzo często
3 – czasami
4 – rzadko
5 – wcale

2. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni miał/a Pan/i duszności?

1- częściej niż raz dziennie
2 – raz dziennie
3 – 3 do 6 razy w tygodniu
4 – raz lub dwa razy w tygodniu
5 – wcale

3. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni budził/a się Pan/i w nocy lub rano, wcześniej niż zwykle, z powodu objawów związanych z astmą (np. świszczący oddech, kaszel, duszności, ucisk lub ból w klatce piersiowej)?

1 – 4 noce w tygodniu lub częściej
2 – 2 do 3 noce w tygodniu
3 – raz w tygodniu
4 – raz lub dwa
5 – wcale

4. Jak często w ciągu ostatnich 4 tygodni używał/a Pan/i doraźnie szybko działającego leku doraźnego?

1 – 3 razy dziennie lub częściej
2 – 1 lub dwa razy dziennie
3 – 2 lub 3 razy dziennie
4 – raz w tygodniu
5 – wcale

5. Jak ocenił/a/by Pan/i swoją kontrolę nad astmą w ciągu ostatnich 4 tygodni?

1 – w ogóle niekontrolowana
2 – słabo kontrolowana
3 – umiarkowanie kontrolowana
4 – dobrze kontrolowana
5 – w pełni kontrolowana

Interpretacja wyników testu:

• 25 punktów – astma w pełni kontrolowana
• 20-24 punkty – wynik zadowalający, astma była dobrze kontrolowana, choć nie była to pełna kontrola
• poniżej 20 punktów – niezadowalający, oznacza niewłaściwą kontrolę astmy.

Wynik testu poniżej 20 punktów oznacza niewłaściwą kontrolę astmy oskrzelowej i potrzebę kontaktu z lekarzem.

Bądź dociekliwy – zapytaj swojego lekarza o leczenie biologiczne

Szacuje się, że u około 7% chorych na astmę oskrzelową choroba ma przebieg ciężki. Oznacza to brak kontroli choroby i utrzymywanie się duszności mimo stosowania wysokich dawek kortykosteroidów wziewnych, częste zaostrzenia (co najmniej 2 w ciągu roku) wymagające stosowania kortykosteroidów doustnych, niekiedy hospitalizacji i upośledzenie czynności płuc. W efekcie prowadzi to pogorszenia jakości życia i ograniczenia normalnego funkcjonowania w życiu prywatnym, społecznym i zawodowym. Ogromnym postępem w leczeniu takich chorych jest leczenie biologiczne z wykorzystaniem przeciwciał monoklonalnych skierowanych przeciwko określonym czynnikom w przebiegu reakcji zapalnej w astmie. W Polsce jest to leczenie dostępne w ramach Programu Lekowego finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Określone ośrodki na terenie kraju kwalifikują pacjenta do leczenia biologicznego na podstawie ustalonych kryteriów oraz monitorują jego przebieg zgodnie z przyjętym protokołem i harmonogramem. Leki są podawane w postaci iniekcji, w konkretnych odstępach czasowych. Warto podkreślić, że do leczenia biologicznego nie mogą być kwalifikowani pacjenci, którzy palą papierosy.

Doświadczenia medyków w zakresie stosowania leczenia biologicznego u chorych na astmę ciężką wskazują, że jest to terapia niezwykle skuteczna i bezpieczna. Prowadzi do zmniejszenia liczby zaostrzeń, pozwala na ograniczenie stosowania kortykosteroidów doustnych lub ich całkowite wycofanie i zdecydowanie poprawia kontrolę choroby.  Dla wielu z tych chorych jest to jedyna szansa na zmniejszenie duszności i innych objawów astmy i przywrócenie dobrej jakości życia.

Bądź odpowiedzialny – zapytaj o plan na zaostrzenie, dowiedz się więcej, współpracuj ze swoim lekarzem

Warto zapytać lekarza o pisemny plan działania w przypadku nasilenia objawów, zaostrzenia czy w czasie infekcji – jak przyjmować leki, aby pomóc sobie jeszcze przed konsultacją lekarską albo wtedy, gdy możliwość jej uzyskania jest utrudniona.

Niezwykle ważna jest współpraca i zaangażowanie pacjenta, a także poszerzanie wiedzy na temat swojej choroby z korzystaniem z wiarygodnych źródeł. Dotyczy to także profilaktyki zaostrzeń infekcyjnych, unikania ekspozycji na alergeny i systematycznego optymalnego leczenia, a także działań, które mogą zapobiegać postępowi choroby jak immunoterapia swoista tam, gdzie istnieją wskazania do jej podjęcia. Istotna jest także edukacja członków rodziny i bliskich osoby chorującej na astmę oskrzelową, wiedza na temat stosowanego leczenia i postępowania w razie napadu duszności i zaostrzenia astmy. 

Warto zadbać o higieniczny tryb życia, ruch i prawidłową masę ciała. Dla utrzymania dobrej kontroli astmy istotne jest także unikanie ekspozycji na znane alergeny zwłaszcza w okresie pylenia oraz czynniki szkodliwe dla układu oddechowego jak palenie papierosów, pyły, gazy, czy zanieczyszczone powietrze. Niezwykle istotne jest także zapobieganie infekcjom w postaci corocznych szczepień przeciwko grypie i szczepienia przeciwko pneumokokom oraz szczepienia przeciwko COVID-19.

Informacje dotyczące diagnozowania i leczenia astmy skierowane do pacjentów można znaleźć na stronach internetowych:

Dla pacjentów Home

https://www.astma-alergia-pochp.pl

Lista ośrodków prowadzących leczenie biologiczne astmy ciężkiej na terenie województwa mazowieckiego.